همگرایی میان جناح‏های جنبش عامل عقب نشینی استبداد داخلی و استعمار خارجی

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب - فروزان آصف نخعی: همگرایی نیروهای ملی و مذهبی در جریان نهضت ملی شدن نفت منجر به عقب نشینی استبداد داخلی و استعمار خارجی شد و فراموشی رقیب خارجی منجر به پیروزی کودتا در 28 مرداد سال 1332 شد . 

غلامعلی دهقان عضو شورای مرکزی حزب اعتدال وتوسعه و کارشناس تاریخ نفت در گفت و گو با آفتاب گفت : در باره سالروز 29 اسفند 1329 و حوادث قبل از آن ازجمله ترور رزم آرا در 16 اسفند همان سال تا کنون مطالب قابل توجهی طرح شده است . اما از آن جا که تاریخ معاصر ما انگار درحال یک چرخش دائمی است ، و از سوی دیگر با توجه به این که تاریخ می تواند بهترین آموزگار باشد همانطور که فردوسی حکیم توس می گفت : 

آن که ناموخت از گذشته روزگار نیز ناموزد از هیچ آموزگار 

جای آن دارد که همچنان ازتاریخ و به خصوص تاریخ معاصر بیاموزیم تا بتوانیم در حوادث آتی از آن حوادث قبلی بهره ببریم . 

این کارشناس تاریخ نفت با اشاره به این که با این نگاه و از این منظر همچنان داستان نفت در سال 1329 و حوادث پسینی وپیشینی آن می تواند درس‌هایی داشته باشد گفت : نگاهی به رویدادهای ملی شدن نفت در سال 29 نشان می دهد آنگاه که نیروهای فعال سیاسی اعم ازمذهبی وملی با یکدیگر همگرایی و وحدت داشتند که همان موضوع خلع ید دولت انگلیس از نفت ایران بود ، به پیروزی رسیدند و همین همگرایی باعث عقب نشینی استبداد داخلی و استعمار خارجی که درآن موقع مظهر تام و تما م آن انگلیس ها بودند منجر شد . 

وی افزود: اما پس از رخداد 29 اسفند 1329 که صنعت نفت ایران از سوی مجلس سنا نیز ملی اعلام شد ، با توجه به این که در 23 اسفند همان سال مجلس شورای ملی هم کار را تمام کرده بود ، پس از این حادثه در سال های 30 و 31 و 32 ما شاهد واگرایی قابل توجهی میان جناح های فکری و سیاسی کشور هستیم که اوج آن را می توان در نیمه دوم سال 31 و نیمه اول سال 32 به خوبی دید .
عضو شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه در ادامه با اشاره به این که میان حامیان آیت الله کاشانی وحامیان دکتر مصدق اختلافات قابل توجهی بروز کرد گفت : هر چند درآغاز این اختلافات از سوی هم کاشانی وهم مصدق بروز داده نمی شد ، اما برخی از کسانی که مدعی طرفداری از این دو شخصیت تاریخ معاصر بودند به این اختلافات دامن زدند که منجر به موضع گیری های آشکار این دو شخصیت نسبت به یکدیگر شد که اوج آن را می توان درنطق آیت الله کاشانی در آخرین روزهای عمر مجلس هفدهم در مرداد 1332 دید .

وی افزود : آن چه امروز مسلم است نفوذی های بیگانه این اختلافات را دامن زدند . بنا هرجا پای تفرقه وتشتت درمیان باشد ، باید احتمال آن را داد که عوامل بیگانه حضور مرئی و نامرئی داشته باشند . درآن حوادث عوامل به نزدیک به دولت انگلیس نقش حزب توده را پررنگ کرده و بافت مذهبی کشور ما را نسبت به خطر کمونیسم تحریک کرده بودند برای مثال نامه هایی به اسم طرفداران کمونیسم درایران به علمای قم می نوشتند و در دل آن ها ارعاب ایجاد می کردند . همین بزرگنمایی نقش توده ای ها در عرصه سیاسی کشور باعث شد تا جریان مذهبی آرام آرام پشت مصدق را خالی کند و شد آن چه که نباید می شد . 

دهقان در فرازی دیگر از سخنان خود به فراموش شدن رقیب اصلی در رقابت‌های داخلی اشاره کرد . او گفت : آن چه درنهضت ملی شدن صنعت نفت قابل توجه است فراموش شدن رقیب اصلی از سوی جناح های فکری وسیاسی آن دوره بود. برای مثال زمانی که درنیمه دوم سال 1331 آیزنهاور رییس جمهور وقت آمریکا از جناح جمهوریخواه به قدرت رسید ، و چند ماه پیش از آن چرچیل بار دیگر از حزب محافظه کار از انگلیس قدرت را به دست گرفت هر دو جریان حاکم در انگلیس وآمریکا به این نتیجه رسیدند که ملی شدن نفت درایران ، بازتاب گسترده ای در عرصه بین الملل داشته و می تواند استمرار آن باعث شود که در کشورهای دیگر نفتی خاورمیانه ، نفت ملی شود . بنابراین آن ها به این نتیجه رسیدند دولت ملی دکتر مصدق به هر شکل ممکن حتی با کودتا باید سرنگون شود. درحالی که چنین توطئه ای درحال تکوین بود جریانات داخلی رقیب اصلی را فراموش کرده و رقبای فرعی را به جای رقیب اصلی خود گرفته بودند . 

وی افزود : از این رو جریانات داخلی کشو ر هیچگاه نباید گفتمان اصلی را فراموش کنند و مراقب باشند تا رقابت های داخلی را اصل قرار نداده و فراموش نکنند که رقیب بیرونی که به هیچ کدام از جناح ها تعلق خاطری ندارد و فقط به فکر منافع خود می باشد درحال کمین و رصد اوضاع به نفع خود است .
وی سپس به نقد نهضت ملی شدن نفت پرداخت و گفت : در جریان نهضت ملی شدن نفت همه متفق القول بودند که نفت ایران باید توسط ایرانیان مدیریت شود اما با چه سازو کاری و با کدام نیروهای متخصص ؟ و این نفت درکدام بازار باید به فروش برسد ، به این مسایل توجهی نشده بود. برای مثال وقتی که انگلیسی ها مانع فروش نفت به ایران شدند ، و دو کشتی نفتی را هم درخلیج عدن توقیف کردند ، با توجه به این که درآمد نفتی برای کشور ما حائز اهمیت بود همین عدم فروش نفت سبب شد تا در 28 ماه حکومت دکتر مصدق اوضاع اقتصادی چندان بروفق مراد نباشد وقطعا این عامل می تواند یکی از عوامل موفقیت کودتا چیان باشد . بنا براین باید توجه داشت که بیش از آن که به جنبه سلبی تحولات بپردازیم ، باید به جنبه ایجابی آن هم توجه داشته باشیم. نکته ای که درانقلاب 1357 امام خمینی (ره) به آن توجه داشت و تلاش می کرد در روزهای قبل از پیروزی ، به جنبه ایجابی انقلاب هم اشاراتی داشته باشد وهمان شعار استقلال ، آزادی ، وجمهوری اسلامی حاصل نگاه ایجابی رهبر فقید جمهوری اسلامی بود . حال آن که در نهضت ملی شدن نفت جنبه سلبی قوی تر بود . 

وی در آخر به تحولات ملی شدن نفت اشاره کرد که نشان داد کشور ایران به جهت موقعیت جغرافیایی خود و پیشینه تاریخی می تواند همیشه سبب حرکت های گسترده ای در منطقه خاورمیانه شود گفت : برای مثال درایران باستان حرکت کوروش کبیر حرکتی بود که فراتر از ایران خود را نشان داد. علاوه براین ، در دوران نیز ساسانی شاهد بودیم که ایرانیان توانستند اورشلیم یعنی بیت المقدس فعلی را فتح نمایند . در ایران اسلامی نظاره گر آن بودیم که ایرانیان در فروپاشی امویان در قرن دوم توسط ابومسلم خراسانی ، و همچنین در فروپاشی دولت عباسی در قرن هفتم به واسطه حضور خواجه نصیر طوسی در کنار هلاکو خان مغول نقش داشتند . حرکت انقلاب مشروطه در یکصد وسه سال پیش باز هم فراتر از مرزهای ایران را تحت تاثیر قرار داد. 

وی افزود : اما نهضت ملی شدن نفت در سال 1953 میلادی سببب شد تا جمال عبدالناصر رییس جمهور وقت مصر در سال 1956 کانال سوئز را ملی اعلام کند . حرکت ملی شدن باز نشان داد ایرانیان می توانند خاورمیانه را تحت تاثیر حرکت خود قرار دهند هرچند نهضت ملی شدن نفت موفق نبود ، اما انقلاب اسلامی 1357 با عبرت گیری از نهضت ملی شدن نفت به پیروزی رسید وآن حادثه در طول سه دهه گذشته توانسته است اثرات شگرفی در خاورمیانه ایجاد کند.