خواب نامنظم و تاثیر آن بر سلامتی جسم و روان در دوران دانشجویی
فشار درس، شیفت‌های بیمارستانی، استفاده از گوشی و لپ‌تاپ تا نیمه‌شب و استرس مزمن باعث شده‌اند که کم‌خوابی به بخشی از «هویت دانشجویی» تبدیل شود؛ در حالی که این وضعیت تأثیر مستقیمی بر عملکرد شناختی و سلامت روان دارد. مغزی که خواب کافی و منظم دریافت نمی‌کند، در همان ساعات ابتدایی روز دچار کاهش تمرکز، افت سرعت پردازش، ضعف حافظه کاری و تحریک‌پذیری هیجانی می‌شود.
بسیاری از دانشجویان احساس می‌کنند که با وجود ساعت‌های طولانی خواب، همچنان خسته بیدار می‌شوند؛ این معمولاً نشانه‌ای از خواب بی‌کیفیت، بیداری‌های مکرر یا برهم‌خوردن چرخه‌های طبیعی خواب است.
استفاده مداوم از موبایل و قرار گرفتن در معرض نور آبی، به‌ویژه وقتی تا دیر وقت ادامه پیدا می‌کند، ترشح ملاتونین را مختل کرده و فرایند شروع خواب را به تعویق می‌اندازد. شب‌بیداری‌های قبل از امتحان و مصرف کافئین در ساعات پایانی روز نیز چرخه خواب را ناپایدار می‌کنند. در دوران کارآموزی و کارورزی، ریتم خواب تحت تأثیر شیفت‌های شب، محیط‌های پرتنش و قرار گرفتن در نور‌های شدید بیمارستانی به‌طور کامل از حالت طبیعی خارج می‌شود. این مشکلات اغلب با اضطراب، نشخوار ذهنی و نگرانی‌های تحصیلی یا مالی شدت پیدا می‌کنند و نتیجه آن خوابی است که به جای ریکاوری، خود به یک منبع فشار عصبی بدل می‌شود.
دانشجویانی که با خواب نامنظم دست‌وپنجه نرم می‌کنند معمولاً از خواب‌آلودگی روزانه، سردرد‌های صبحگاهی، دشواری در تمرکز و احساس «کندی ذهنی» شکایت دارند. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، ممکن است زمینه‌ساز اضطراب، افسردگی، کاهش اعتمادبه‌نفس تحصیلی و حتی افزایش اشتباهات بالینی شود.
اهمیت خواب در دانشجویان علوم پزشکی به‌مراتب بیشتر است، زیرا کیفیت تصمیم‌گیری، سرعت واکنش و دقت تشخیصی تا حد زیادی به وضعیت مغز وابسته است؛ و مغز بدون خواب نمی‌تواند عملکرد پایدار و دقیق داشته باشد.
بهبود خواب معمولاً از اصلاحات ساده شروع می‌شود؛ مثل منظم نگه داشتن ساعت خواب و بیداری، حذف نور آبی و فعالیت‌های تحریکی در یک ساعت آخر شب، محدود کردن کافئین در نیمه دوم روز، قرار گرفتن در نور طبیعی صبحگاهی و کاهش چرت‌های طولانی در روز. در شیفت‌های شب، چرت کوتاه پیش از شروع کار، استفاده از نور ملایم حین شیفت و باقی ماندن در محیط کم‌نور پس از پایان آن کمک می‌کند بدن کمتر دچار سردرگمی شبانه‌روزی شود.
با این حال، اگر اختلال خواب بیش از دو هفته ادامه داشته باشد یا روی عملکرد تحصیلی، خلق‌وخو، روابط اجتماعی یا دقت بالینی اثر بگذارد، بهتر است دانشجو با یک متخصص روان‌پزشکی یا پزشک خواب مشورت کند. وجود علائمی مانند خرخر شدید، قطع تنفس در خواب، یا خواب‌آلودگی شدید روزانه نیز نیازمند ارزیابی حرفه‌ای است.
خواب یک مهارت زیستی و بخش جدایی‌ناپذیر از سلامت روان است؛ و بی‌توجهی به آن، به‌ویژه در دوره دانشجویی، هزینه‌های شناختی و هیجانی سنگینی به‌همراه دارد.
دانشجو بودن به‌معنای کم‌خوابی نیست؛ و بازگرداندن خواب به مسیر طبیعی، یکی از مهم‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها برای یادگیری مؤثر و سلامت بلندمدت است.
