عامل اصلی آلودگی هوا؛ خودرو یا سوخت غیراستاندارد؟
در هفتههای اخیر، موضوع آلودگی هوا و نقش خودروها در تشدید شرایط بحرانی کلانشهرها بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، بسیاری از تحلیلها بدون اتکا به دادههای کارشناسی ارائه میشوند و بخش مهمی از واقعیتهای فنی و قانونی نادیده گرفته میشود.
استانداردهای آلایندگی خودروهای جدید
بر اساس مصوبات هیئت وزیران و الزامات سازمان ملی استاندارد، تمامی خودروهای شمارهگذاریشده در ایران باید استاندارد آلایندگی یورو ۵ را پاس کنند. این الزامات صرفاً روی کاغذ نیستند؛ هر خودرو پیش از دریافت مجوز تولید و فروش، باید در آزمونهای رسمی آلایندگی و مصرف سوخت سازمان استاندارد موفق شود. کوچکترین تخطی از این استانداردها، منجر به توقف تولید و عدم شمارهگذاری خودرو میشود. بنابراین، خودروهای صفرکیلومتر در ایران از نظر قانونی و فنی آلاینده محسوب نمیشوند.
مطالعات نشان میدهد بیش از ۲۰ میلیون خودرو در ایران در حال تردد هستند که بخش قابل توجهی از آنها بیش از ۱۵ تا ۲۰ سال عمر دارند. این خودروها فاقد کاتالیست سالم و سیستمهای کنترل آلایندگی بهروز هستند و چندین برابر خودروهای جدید آلایندگی تولید میکنند؛ در برخی ارزیابیها تا ۲۰ برابر نیز گزارش شده است. بسیاری از این خودروها قابلیت ارتقای فنی یا استانداردسازی ندارند و تا زمانی که از چرخه خارج نشوند، آلایندگی کل ناوگان را بالا نگه میدارند.
کیفیت سوخت؛ حلقه گمشده
عملکرد بهینه خودروهای توربو و نسلهای جدید موتورهای GDI به کیفیت سوخت وابسته است. سوخت موجود در کشور از نظر اوکتان و میزان گوگرد فاصله قابل توجهی با استانداردهای جهانی دارد. این موضوع باعث احتراق زودهنگام، افزایش مصرف سوخت، تخریب سریع کاتالیست و افزایش آلایندگی حتی در خودروهای نسبتاً جدید میشود.
ترافیک و رفتار رانندگی؛ عامل تشدیدکننده
ترافیکهای سنگین و حرکتهای منقطع خودروها در شهرهای بزرگ نیز سهم قابل توجهی در افزایش آلایندگی دارند. استانداردهای آلایندگی بر پایه حرکت یکنواخت تدوین شدهاند، اما توقف و شروعهای مکرر در ترافیک، انتشار آلایندهها را چند برابر میکند.
آزمونهای رسمی چه میگویند؟
آمار سازمان ملی استاندارد و وزارت صمت نشان میدهد تمام خودروهای صفرکیلومتر استاندارد یورو ۵ را پاس کرده و میزان مصرف سوخت آنها مطابق استاندارد ۴۲۴۱ است. بنابراین، بخش عمدهای از قضاوتها درباره «پرمصرف بودن» یا «آلایندگی بالای» خودروهای نو، ناشی از کیفیت پایین سوخت، نقص نگهداری یا شرایط ترافیکی است و نه نقص فنی خودرو.
با مرور استانداردها، وضعیت ناوگان و کیفیت سوخت، میتوان گفت:
• خودروهای صفرکیلومتر آلاینده محسوب نمیشوند.
• بخش اصلی آلودگی از خودروهای فرسوده و سوخت کمکیفیت ناشی میشود.
• ترافیک و رفتار رانندگی، میزان آلایندگی را چند برابر میکند.
• ارتقای فناوری موتور بدون بهبود کیفیت سوخت، اثرگذاری محدودی خواهد داشت.
نگاه منصفانه به مسئله آلودگی هوا نیازمند توجه به این واقعیتهاست؛ واقعیتهایی که کمتر در گزارشهای عمومی و رسانهای منعکس میشوند، اما برای سیاستگذاری صحیح و کاهش پایدار آلودگی هوا ضروری هستند.
