زخم یادگاری‌نویسی بر تن میراث فرهنگی
یادگاری نویسی در حقیقت پدیده‌ای است که در دنیای امروز که توجه به آثار فرهنگی و نمادهای تاریخی در صدر اولویت‌های کشورهای مختلف با هدف معرفی فرهنگ و تمدنشان به جهانیان قرار دارد از نگاه جامعه شناسی و روانشناسی در کنار بحث فقر فرهنگی و دانش تاریخی قابل بررسی است.
وندالیسم به معنای ساده همان آسیب‌های بزرگ و کوچکی است که از کودک و بزرگسال، خواسته و ناخواسته به آثار و بناهای تاریخی وارد می‌کنیم نوجوانی که برای ماندگارشدن یا ازسرلجِ نادیده‌گرفته‌شدن با اسپری نام و نوشته‌ای روی دیوار یک بنای تاریخی می‌نویسد، شهروندی که برای تبلیغ کار و اطلاع رسانی از یک مجلس ترحیم بدون توجه کاغذ خود را بر دیوار یک بنای تاریخی می‌چسباند، کاسبی که برای پیشبرد کارش هر کجا دلش خواست بر دیوار یک بازار تاریخی میخ می‌کوبد، یک علاقه‌مند به ستاره‌شناسی که برای رصد به کاروانسرایی رفته و برای گرم‌شدن در آنجا پای دیواری آتش‌روشن‌می‌کند، همه و همه زخم‌های بزرگ و کوچکی هستند که نه از سرما و گرما، نه از گذار جنگ‌های بزرگ، نه از سوی بدخواهان این مرز و بوم، بلکه از سوی خود ما به بناهای تاریخی وارد می‌شود.
جامعه شناسان بر این اعتقادند که تخریب میراث فرهنگی بخشی از تخریب گرایی در سطح جامعه را تشکیل می‌دهد تخریبگری یا وندالیسم نوعی تخریب ارادی اموال به صورتی تکرار شونده، مستمر و با انگیزه خاص تعریف می‌شود به گونه‌ای که وندالها از تخریب، شکستن و ایجاد بی‌نظمی و اختلال در وسایل، ابزار و تأسیسات عمومی ابراز مسرت می‌کنند.
از آنجا که یک فرد، بحرانی‌ترین مراحل رشد خود را در سنین نوجوانی و جوانی سپری می‌کند جامعه آماری تخریبگران اغلب ۱۲ تا ۲۵ سال سن، دارای تحصیلات کم و از قشر آسیب پذیر و مجرد جامعه هستند.
جامعه شناسان معتقدند تنبیه و تشویق‌های افراطی افراد از سوی خانواده و جامعه، اعمال نظم و مقررات خشک و بی‌روح در خانواده همراه با توقعات بیجا از فرزندان، مشارکت ندادن آنان در جامعه و وجود تضاد طبقاتی در جامعه از علل بروز پدیده وندالیسم است.
نبود نظارت و کنترل کافی نداشتن نیز از دیگر دلایل مهم بروز وندالیسم از سوی اساتید حوزه جامعه شناسی ذکر شده است و از نگاه آنان آموزش باکیفیت، ایجاد بستری برای تخلیه درست هیجانات روانی و مشارکت دادن افراد در مسائل اجتماعی به بهبود جامعه از نظر بروز پدیده وندالیسم کمک خواهد کرد.
آموزش مبنای اولیه پیشگیری
فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: برای مبارزه با پدیده وندالیسم و تخریب آثار تاریخی و جلوگیری از آسیب رساندن به این سرمایه‌های ارزشمند باید فرهنگ سازی شود.
سرهنگ مجید کیانی مقدم افزود: پدیده وندالیسم یا تخریب گرایی یکی از مهمترین تهدیدات برای ماندگاری و اصالت آثار تاریخی و فرهنگی در همه جا از جمله استان خراسان رضوی محسوب می‌شود.
وی با اشاره به حجم بالای بازدید کنندگان آثار تاریخی در خراسان رضوی به خصوص در ایام پیک سفر از جمله تابستان و نوروز ادامه داد: پدیده تخریب گرایی در محوطه‌های تاریخی و در زمان اوج مسافر رشد چشمگیری پیدا می‌کند و سلامت و ارزش آثار تاریخی را به خطر می‌اندازد.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: برای مبارزه با این پدیده باید فرهنگ سازی، اطلاع رسانی و آموزش بیش از پیش انجام شود زیرا برخورد قهری با این مساله کارساز نیست.
سرهنگ کیانی مقدم با بیان اینکه باید مردم را نسبت به ارزش آثار تاریخی آشنا کنیم افزود: آثار تاریخی به منزله ویترین تاریخی و هویتی کشور محسوب می‌شود و از زیبایی و اصالت خاصی برخوردارند بنابراین یادگاری نویسی و تخریب آنها کاری ناشایست و ضد فرهنگی است.
عدم امکان محاسبه خسارات ناشی از یادگاری نویسی
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: متأسفانه شمار یادگاری نویسی بر روی میراث فرهنگی و آثار تاریخی به وفور وجود دارد و این اقدام قطعاً از سوی افراد ناآگاه و دچار فقر فرهنگی رخ می‌دهد.
مرجان اکبری اضافه کرد: خسارات ناشی از یادگاری نویسی تنها مخدوش شدن چهره و منظر اثر نیست بلکه این پدیده می‌تواند در نگاه‌های فراملی و حتی در ثبت جهانی آثار نیز به دلیل خروج وضعیت اثر از حالت قدمت تاریخی تأثیر منفی بر جای بگذارد.
وی ادامه داد: متأسفانه در این رابطه هنوز نمی‌توان اقدام مشخصی انجام داد و پدیده یادگاری نویسی اساساً یک پدیده فرهنگی و جامعه شناسانه است و برای مقابله با آن باید صرفاً در حوزه فرهنگ سازی و آموزش کار شود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی تاکید کرد: در این زمینه دستگاه‌های متولی فرهنگ و آموزش می‌توانند نقش اساسی و اصلی را ایفا کنند.
اکبری با بیان اینکه هم اکنون هزار و ۵۶۱ اثر تاریخی استان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است افزود: بیش از ۵۰ درصد این شمار را آثار و بناهای تاریخی تشکیل می‌دهند که در تهدید یادگاری نویسی هستند.
