«تورم» مقابل حذف صفر پول می‌ایستد؟
با تصمیم هیات دولت، روند حذف ۴ صفر از پول ملی کلید خورد. این تصمیم به نظر می‌رسد از تورمی نشات می‌گیرد که نیم‌قرن است اقتصاد ایران درگیر آن است؛ به‌طوری که اسکناس‌های رایج با وجود بزرگی‌شان و حتی تبدیل غیررسمی ریال به تومان، در برابر تورم انباشته، کارایی خود را از دست داده‌اند.
به این ترتیب، پروژه حذف «ریال» و جایگزینی «تومان» در دستور کار قرار گرفته و کلیات حذف ۴ صفر از پول ملی تصویب شده است. این می‌تواند به عنوان گام دوم رفرم پولی تلقی شود. این لایحه پس از ارائه از سوی بانک‌مرکزی و تصویب دولت، دو خوان دیگر نیز در پیش دارد: مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان. اگر لایحه مذکور دو مرحله باقی‌مانده را نیز طی کند، ۱۰ هزار ریال فعلی (هزار تومانی) تبدیل به یک تومان خواهد شد تا هم ۴ صفر از پول ملی حذف شود و هم تومان بر تخت ریال بنشیند.
البته دولت در آذرماه سال گذشته اعلام کرده بود: «هیات دولت در جلسه خود به‌ریاست حجت‌الاسلام روحانی، رییس‌جمهور، به ادامه بررسی پیشنهادهای کارگروه منتخب درباره «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» پرداخت و مواد دیگری از این لایحه را به‌تصویب رساند. براساس موادی از این لایحه که به‌تصویب هیات وزیران رسید، واحد پول ایران، تومان و برابر با ۱۰ ریال تعیین شد.»
بلافاصله پس از انتشار این خبر، کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی نسبت به آن واکنش نشان دادند. اما علی ربیعی، سخنگوی دولت در نخستین اظهارنظرهای خود در پاسخ به این واکنش‌ها درباره حذف ۴ صفر از پول ملی گفت: «این طرح، همواره موافق و مخالف داشته و در دولت‌های قبل هم این ایده مطرح بوده است.»
وی عنوان کرد: «بحث ما انطباق با واقعیت‌های جامعه است، اگر به املاکی‌ها بروید، یک تومان آنها چیز دیگری است، اما واقعیت آن است که در جامعه کسی «ریال» را به‌کار نمی‌برد، آسانی در بیان و نوشتن پول ملی، صرفه‌جویی در هزینه چاپ پول در دراز مدت است، کاهش ذخیره ارزهای خارجی از کمک‌های این طرح است؛ البته اگر ملاحظاتی نباشد، آثار منفی خواهد داشت و ربطی به کاهش و افزایش تورم ندارد.»
عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی نیز در یک برنامه تلویزیونی متذکر شد: «الان کسی اصلا ریال نمی‌گوید؛ چرا واحدی که هیچ‌کس اسمش را اعلام نمی‌کند را اصرار داریم واحد پولمان باشد. این طرح اصلا هزینه چند هزار میلیاردی ندارد. »
اما با این وجود، تاکنون سیاست حذف ۴ صفر از پول ملی با مخالفت ها و موافقت هایی رو به رو بوده است. در این خصوص، خبرآنلاین دیدگاه ۱۵ نفر از کارشناسان اقتصادی، فعالان اقتصادی و نماینده مجلس را منتشر می کند.
با تورم بالای ۳۰ درصد، هر چند سال یک بار باید صفر پول را حدف کنیم
مسعود خوانساری، رییس اتاق بازرگانی تهران گفت: «اگر قرار باشد که تورم‌های بالای ۳۰ درصد در سال داشته باشیم، هر سه سال یک صفر به پول ملی اضافه می‌شود و باز باید هر چند سال یک‌بار، این صفرها حذف شود؛ پس باید همزمان اصلاح ساختار اقتصادی نیز صورت گیرد.»
وی افزود: «حذف ۴ صفر از پول ملی که از سوی دولت وارد فاز جدیدی شده است، می‌تواند نتایج مثبتی را به همراه داشته باشد، چراکه در حال حاضر ریال در معاملات و گفتگوهای اقتصادی، مطرح نیست و محاسبات را نیز مشکل کرده است و صفرهای زیادی، بسیاری از پروسه حسابداری را نیز با معضل مواجه شده است.»
شرایط لازم را برای ارزشمند کردن پول ملی را نداریم
محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات ایران با تاکید بر اینکه حذف ۴ صفر از پول ملی روی کاهش تورم و افزایش قدرت خرید مردم اثرگذار نیست، گفت: «با این حال روی جو روانی در جامعه اثر می‌گذارد؛ ضمن اینکه در میان ارزهای جهانی، پول ملی کشور قدرتمند نشان داده می‌شود.»
لاهوتی افزود: «با توجه به موضوعاتی که در کشور ما وجود دارد، به طوری که نرخ تورم دو رقمی است و پیش‌بینی می‌شود که نرخ تورم از این بالاتر هم برود و از طرف دیگر، به دلیل موضوعات خارجی فروش نفت با مشکل مواجه است و سال گذشته نیز رشد اقتصادی کشور منفی بوده، از این باب، حذف ۴ صفر از پول ملی ضرورت ندارد، زیرا شرایط لازم را برای ارزشمند کردن پول ملی را نداریم.»
وی متذکر شد: «ریال طی ۱۰۰ سال گذشته نشان داده که کماکان نتوانسته جایگاه خود را در جامعه ایران پیدا کند. بر این اساس، یک غلط مصطلحی که براساس سیاست‌های گذشته اتفاق افتاده، اصلاح می‌شود و واحد پول به تومان تبدیل می‌شود.»
باید صبر کنیم
غلامرضا سلامی، اقتصاددان نیز گفت: «این کار حتما باید انجام شود، اما اینکه الان زمان این کار است یا خیر، جای شک دارد، زیرا دولت توان مقابله با تورم را به این زودی‌ها ندارد و به نظر می‌رسد همچنان ارزش پول ملی نسبت به پول‌های جهانی شدیدا کاهش پیدا کرد. بنابراین شاید ناچار شویم یک‌بار دیگر صفر را از پول ملی حذف کنیم. ما چند بار این کار را باید انجام دهیم؟»
وی با تاکید بر اینکه زمان مناسب این کار، هنگامی است که به ثبات اقتصادی برسیم که متاسفانه هنوز این اتفاق نیفتاده و روز به روز ارزش پول ملی پایین‌تر آمده است، عنوان کرد: «با توجه به اینکه امسال نیز پیش‌بینی تورم ۴۰ درصدی وجود دارد، شاید صلاح بود که باز هم صبر می‌شد تا سال آینده ببینیم وضعیت چه می‌شود. ما اگر بخواهیم ادامه حیات دهیم، باید حتما به ثبات اقتصادی برسیم. آن زمان برداشتن صفر از پول ملی اثرگذاری بیشتری خواهد بود.»
از حرکت دولت دفاع کنیم
محمدرضا نجفی‌منش، رییس کمیسیون تسهیل کسب‌وکار اتاق بازرگانی تهران تصریح کرد: «این کار یکی از الزامات است و باید اتفاق بیفتد. اگر چنین اتفاقی بیفتد، این همه صفر و عدد و رقم کنار می‌رود. خیلی از کشورها این کار را کردند و موفق هم بودند؛ مثل ترکیه که در این کشور ۶ صفر را حذف کردند.»
وی افزود: «حذف ۴ صفر از پول ملی خوب است و با توجه به افزایش نقدینگی، یک حرکت خوبی است. از این حرکت هم باید دفاع و هم کمک شود تا حذف ۴ صفر از پول ملی عملیاتی شود.»
مسوولان از مشکلات دستپاچه نشوند
کامران ندری، کارشناس امور بانکی نیز اعتقاد دارد: «گرچه نمی‌توان در شرایط فعلی از حذف صفرها به عنوان کاری به سود کشور دفاع کرد، اما نباید فراموش کنیم که دلیل این امر نه تورم‌زا بودن آن بلکه بی‌تاثیری آن بر شاخص‌های کلان در شرایطی است که زمینه‌های تورمی اقتصاد وجود دارد.»
وی افزود: «با توجه به اینکه هم اکنون مشکل خاصی بر سر کشور سایه نیانداخته و مشکلات مردم رو به فرونی است، نباید مسئولان دستپاچه شوند. مشکلات مردم به جای خود درست است، ولی نباید یادمان برود که چاره‌ای جز بهبود وضعیت نیست. حذف صفرها تنها زمانی می‌توانست مهم باشد که شرایط کشور را حادی و مشکل‌ساز ببینیم که خوشبختانه فعلا چنین نیست. به همین دلیل نباید حذف صفرها را در این شرایط انجام داد، چون زمینه‌های اصلی افزایش تورم در کشور وجود دارد و این نیز تدابیر هر دولتی را نقش بر آب می‌کند.»
تبعات تصمیم جدید دولت در حوزه حسابداری چیست؟
امیرحسین خالقی، اقتصاددان درباره تبعات تصمیم جدید دولت در حوزه حسابداری گفت: «براساس این تغییر و تحولات در واحد پول ملی، سیستم‌های حسابداری نیز باید تغییر و تحولاتی را انجام دهند که این عملیات خود هزینه‌زا خواهد بود.»
وی به یک ابهام دیگر در سازوکارهای حسابداری هم اشاره کرد و افزود: «بعضی از قیمت‌گذاری‌ها در حوزه سهام کمتر از چهار عدد است. برای مثال یک سهم ممکن است ۸۷۰ ریال ارزش داشته باشد که این با توجه به تصمیم جدید دولت باید به سمت بالا گرد شود که همین خود می‌تواند برخی هزینه‌ها را در اقتصاد بیشتر کند.»
عبدالله مشکانی، دیگر اقتصاددان نیز به اثرگذاری نقدینگی ۱۹۰۰ هزار میلیارد تومانی در اقتصاد و ایجاد تورم هم اشاره و تاکید کرد: «تا زمانی که بار تورمی این حجم از نقدینگی تخلیه نشده است، حذف صفر نمی‌تواند به تنهایی کاری از پیش ببرد. تخلیه کامل تورم حاصل از نقدینگی ممکن است تا یکی دو سال دیگر طول بکشد که این تخلیه تورمی نیز معمولا با شوک‌های تورمی همراه خواهد بود. در این بین اتصال این تورم به برخی از طرح‌ها مانند حذف چهار صفر از پول ملی، باعث ایجاد شوک‌های خبری در جامعه خواهد شد که شاید بتواند در تخلیه تبعات تورمی نقدینگی اثراتی داشته باشد.»
عددها ساده می‌شوند
محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: «با حذف ۴ صفر از پول ملی نحوه محاسبه و مراودات بورس و شبکه بانکی ساده‌سازی می‌شود. »
وی افزود: «از روز نخست که بحث حذف یک صفر مطرح شده بود، پیشنهاد شد که ۴ صفر حذف شود چراکه با توجه به هزینه‌های سنگین حذف صفرها، این اقدام منطقی‌تر است. با این اقدام، تمام محاسبه‌های بخش حسابداری تغییر یافته و اسناد و مدارک عوض می‌شود.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس تصریح کرد: «با حذف ۴ صفر ساده‌سازی عددها صورت می‌گیرد و تقریبا محاسبه عددها آسان‌تر می‌شود، براین اساس مجلس با حذف ۴ صفر موافق بوده و در طرح بانکداری به آن توجه کرده است.»
تورم ۴۰ درصد سیاست حذف صفر پول را پیچیده می کند
درباره این تصمیم اقتصادی دولت مرتضی دلخوش، اقتصاددان با بیان این که شرایط اقتصادی باید برای حذف چهار صفر از پول ملی فراهم باشد، گفت: «زمانی این طرح می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که اقتصاد در شرایط با ثبات خود باشد، اما در شرایطی که تورم بالای ۴۰ درصد است، اجرای این طرح کمی پیچیده خواهد شد. »
وی با بیان اینکه حذف صفرها از پول ملی می‌تواند تا حدودی بار روانی ناشی از لمس تورم را کاهش دهد ادامه داد: «یک جنبه دیگر این تصمیم به وجه بین‌المللی پول ایران برمی‌گردد. اینکه در مقام مقایسه با پول دیگر کشورها پول ما چند صفر بیشتر داشته باشد، خیلی جالب به نظر نمی‌رسد.»
دلخوش با بیان اینکه با این حال حذف چهار صفر از پول ملی در شرایط فعلی توصیه نمی‌شود، عنوان کرد: «در حال حاضر ممکن است چند صفر را بتوانیم از پول ملی حذف کنیم اما اگر تورم به همین صورت ادامه پیدا کند، آن وقت چند سال دیگر دوباره همین صفرها ممکن است به پول کشور اضافه شوند؛ به همین خاطر بهتر است اینگونه تصمیمات در شرایط ثبات اقتصادی اتخاذ شوند.»
حذف چهار صفر، آخرین مرحله از اصلاحات اقتصادی است
حیدر مستخدمین‌حسینی، معاون اسبق وزارت اقتصاد و بانک مرکزی نیز گفت: «حذف چهار صفر، آخرین مرحله از اصلاحات اقتصادی است و نباید در اولین مرحله این ابزار مورد استفاده قرار گیرد.»
وی با اشاره به اینکه حذف صفرها در دوران ثبات اقتصادی باید صورت گیرد، تصریح کرد: «بنده مقطع زمانی انجام این کار را مناسب و مساعد نمی‌دانم حتی برای تغییر ریال به تومان.»
مستخدمین‌حسینی با اشاره به اینکه اگر بخواهیم این کار را کنیم، در اصل باید پشتوانه پول ایران را اصلاح کنیم، توضیح داد: «فعلا در شرایط تحریم این اقدام نمی‌تواند مفید واقع شود، برخی کشورها چون ونزوئلا و روسیه نیز که در دوران بحرانی اقتصاد و تورم این اقدام را کردند، نتوانستند موفقیتی به دست بیاورند.»
عملکرد ضعیف دولت اقتصاد پنهان نمی‌شود
محمد شریفی‌اقبال، کارشناس مسایل اقتصادی با بیان اینکه حذف چهار صفر از واحد پولی کشور نمی‌تواند عملکرد ضعیف دولت در اقتصاد را پنهان کند، گفت: «اعمال تغییرات در واحد پولی به منظور بهبود عملکرد اقتصادی مانند این است که یک دانش‌آموز نمره ۶ را کسب کرده باشد، اما برای اینکه عملکرد خود را خوب نشان دهد یک خط کنار آن بکشد و آن نمره ضعیف را به ۱۶ تبدیل کند.»
این کارشناس مسائل اقتصادی به اثرات مثبت تصمیم جدید دولت در صورت اجرایی شدن آن هم اشاره کرد و افزود: «واقعیت این است که ریال فعلی به دلیل تعداد بالای صفرهایی که دارد در اقتصاد جهانی وجه چندان خوبی ندارد؛ چراکه این تعداد بالای صفرها در واحد پولی هر کشوری می‌تواند باعث بی‌اعتباری آن واحد پولی شود.»
شریفی اقبال همچنین به تاثیرات روانی تغییر واحد پولی روی بازار ارز هم اشاره کرد و متذکر شد: «تصور کنید لایحه دولت تا چندماه دیگر به قانون تبدیل شود آنگاه یک کارمند به طور متوسط حدود ۳هزار تومان حقوق خواهد گرفت و دلار نیز ۱۲ تومان خواهد بود؛ در آن صورت قیمت بالای دلار چندان بزرگ جلوه نمی‌کند و این می‌تواند به لحاظ روانی هراس از گرانی دلار را کاهش دهد.»
اقتصاد آرام می‌شود
علی قنبری، مدرس دانشگاه تربیت مدرس نیز گفت: «سیاست ایران حرکت در مسیر توسعه است و حذف چهار صفر از پول ملی نیز اقدامی در راستای اصلاحات اقتصادی تلقی می‌شود.»
معاون سابق وزیر جهاد کشاورزی، نقش سیاست‌هایی که به آرامش اقتصاد یاری رساند را حایز اهمیت دانست و تاکید کرد: «هم اکنون اجرای سیاست حذف صفرهای اضافی از واحد پولی کشور و تبدیل آن از ریال به تومان می‌تواند تا حد زیادی به آرامش بیشتر اقتصاد و آمادگی بیشتر کشور برای استفاده از روش‌های نوین کمک کند.»
قنبری تصریح کرد: «من فکر می‌کنم اکنون ایران آمادگی لازم برای اجرای این سیاست را دارد و از نظر روانی شرایط ذهنی جامعه برای ثبات آماده است. از سوی دیگر، در حال حاضر عملا ریال هیچ نقشی در مناسبات ما ندارند و آن قدر این واحد پولی ضعیف شده که میلیون و میلیارد به کرات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این شرایط اگر اجرای این سیاست به سود آرامش بیشتر ذهنی شود هم اکنون به سود کشور خواهد بود.»
حذف صفر پول چه شروطی دارد؟
فرشید سلیمی، کارشناس اقتصادی نیز شرط موفقیت ایران در حذف صفر از پول ملی را اجرای سیاست هدف‌گذاری نرخ تورم عنوان کرد. وی درباره تصویب لایحه حذف صفر از واحد پول ملی در دولت گفت: اگر بخواهیم به شکل منطقی به موضوع نگاه کنیم، در شرایط فعلی قیمت کالاهای اساسی خانوار، قیمت مسکن، خودرو، لوازم خانگی، ارز و ... به عبارتی تورم در تمام بخش‌ها در حال افزایش است و با نگاهی به تجربه کشورها قابل مشاهده است که کشورهایی به عنوان نمونه‌های موفق معرفی شده‌اند که بتوانند بعد از اجرای سیاست حذف صفر از پول ملی، تورم را تثبیت کنند.»
هزینه های مبادلاتی کم می‌شود
حسین مهرانی، کارشناس اقتصادی نیز درباره حذف چهار صفر از پول ملی گفت: «این اقدام هم جنبه‌های مثبت دارد و هم منفی که بستگی به سیاست‌های پولی کشور دارد که بتوانند از جنبه‌های مثبت آن بیشتر استفاده کنند یا جنبه‌های منفی آن متاثر شوند.»
وی افزود: «جنبه‌های مثبت حذف چهار صفر از پول ملی این است که معمولا هزینه‌های مبادلاتی را کمتر می‌کند. از نظر روانی ارزش پول ملی تقویت می‌شود و کار شمارش و حسابداری نیز آسان‌تر خواهد شد. ضمن آنکه هزینه‌های چاپ کاغذی پول تا حدودی کاهش می‌یابد و مسکوکات دوباره به جریان خواهد افتاد.»
این استاد دانشگاه بیان کرد: «بزرگ‌ترین ایرادی که منتقدان به حذف چهار صفر دارند، این است که این اقدام تورم ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، حذف چهار صفر هزینه‌های مربوط به تغییر نوع حساب‌ها را به دنبال دارد، زیرا حساب‌های بانکی باید تغییر کند و سیستم بانکی باید حسابداری را تغییر بدهد و هزینه‌های اینگونه وجود دارد.»
فشار بودجه‌ای کم می‌شود
عباس آرگون معتقد است که «با توجه به تورم قابل توجهی که اقتصاد ایران در طول سال‌ها و دهه‌های گذشته با آن روبه‌رو بوده، اعداد و ارقام در قراردادهای تجاری و بانکی به شدت بالا رفته و همین مسئله محاسبات را در سطوح کلان دشوار کرده که با حذف صفر می‌توان بخشی از این دغدغه‌ها را مدیریت کرد.»
وی افزود: «هزینه بالای چاپ اسکناس و توزیع آن یکی دیگر از دغدغه‌هایی است که با حذف صفر از پول ملی می‌توان برای آن چاره‌ای جدید پیدا کرد و بخشی از فشار بودجه‌ای موجود در این زمینه را حل کرد.»
راه خروج از معضلات اقتصادی چیست؟
مرتضی الویری، رییس شورای عالی استان ها هم اعتقاد دارد: «هر تصمیمی می‌تواند پیامدها و اثرات متعددی بر زندگی مردم در شهرها و روستاها داشته باشد. تصمیم جدید دولت مبنی بر حذف ۴ صفر از پول ملی نیز از این قاعده مستثنا نیست.»
الویری خاطرنشان کرد: «اگرچه تلاش دولت برای مهار فشارهای اقتصادی قابل فهم و درک است اما باید متوجه باشیم که در شرایط تورمی فعلی نمی‌توان یکجانبه و با یک اقدام امید به حل و فصل مسائل اقتصادی پیچیده داشت. امیدوارم که دولت تمام اثرات و پیامدهای این تصمیم را قبل از عملیاتی و اجرایی شدن به درستی بسنجد و برای اثربخشی مطلوب آن اقدامات مکمل نیز انجام پذیرد به عنوان مثال تک نرخی کردن ارز، منطقی کردن قیمت انرژی و شفاف کردن اقتصاد حلقه‌های بهم پیوسته‌ای هستند که در اتصال به هم می‌تواند ریسمان خروج اقتصادی از چاه معضلات فعلی باشند.»
