گزارش یک سقوط به مردم؛ عذرخواهی از مخاطبان و چند توصیه به مسئولان

سرویس سیاسی- کوتاه بود خبر، و این بار پرابهام، ساعات خوف، ساعات حال نامعلوم. نقص فنی نبود، موتور هم آتش نگرفته بود، خطا شده بود. بهت بود و اندوه و پرپرشدن آن جان‌های نازنین در آسمان آماده‌باش ایران. خبر آنقدر سوزان و شوکه‌کننده بود که هنوز باورش سخت است؛ مرگ 176 مسافر بر اثر شلیک موشک از سوی پدافند ایران و بدتر از آن عدم بیان این واقعیت و روشن شدن ابعاد ماجرا از سوی مسئولان تا به امروز.

تحریریه "آفتاب‌نیوز" ضمن تسلیت به خانواده قربانیان این حادثه و ملت ایران، از مردم و به ویژه مخاطبان خود بخاطر مسائلی که در جریان اطلاع‌رسانی این حادثه در آفتاب‌نیوز رخ داد، عذرخواهی می‌کند. آفتاب‌نیوز از لحظه وقوع این سانحه فاجعه‌بار و غم‌انگیز، سعی کرده است در چارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی اخبار و رویدادهای مرتبط با این حادثه را با دقت، شفافیت و سرعت پوشش داده و افکار عمومی را در جریان واقعیت‌های این ماجرا قرار دهد. با این حال، در حالی که مسئولان به صورت یکپارچه و با قاطعیت گمانه‌زنی‌ها درباره اصابت موشک به هواپیمای مسافربری اوکراین را رد کرده‌ بودند، شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌های خارجی اخبار، تصاویر و گزارش‌هایی به نقل از مقام‌های امنیتی و اطلاعاتی آمریکا منتشر کردند مبنی بر اینکه این حادثه بر اثر شلیک موشک از سوی پدافند ایران بوده است. اما مسئولان ایران دوباره این ادعاها را با قاطعیت تکذیب کردند.

هرچه زمان می‌گذشت، ویدئوها، تصاویر و گزارش‌های بیشتری در این خصوص منتشر می‌شد، سران برخی کشورها از جمله اوکراین، کانادا، آمریکا، فرانسه و انگلیس نیز همین ادعاها را مطرح و خواستار همکاری ایران در این زمینه شدند. کارشناسانی از برخی کشورها نیز وارد تهران شده تا با همکاری مسئولان ایران، جعبه سیاه این هواپیما را بررسی تا به دلایل اصلی سقوط هواپیمای اوکراینی دست پیدا کنند. اما بیانیه ستادکل نیروهای مسلح کشور و بعد از آن بیانیه ‌رئیس‌جمهور، دستور رهبری و توضیحات فرمانده هوا و فضای سپاه پایانی بود بر فضای مبهم حاکم بر جامعه.

گذشته از مسائل فنی درباره این حادثه تلخ، چند نکته در این‌باره قابل ذکر است؛

1. حقیقت را نمی‌شود سانسور کرد؛ در عصر کنونی هیچ چیزی را نمی‌توان از افکار عمومی پنهان کرد. بعد از هر حادثه‌ای، هیچ‌کسی منتظر اظهارات مسئولان و بیانیه‌ها و اخبار رسانه‌های رسمی نمی‌ماند تا اطلاعاتی کسب کند. ارتباطات مردم به گونه‌ای است که جزئیات هر رویداد و حادثه‌ای را به سرعت دریافت و با توجه به حجم گسترده اطلاعاتی که در فضای مجازی منتشر می‌شود، آن رویداد را تجزیه و تحلیل کرده و واکنش نشان می‌دهند. "انسان جایزالخطاست" ولی اشتباه را شاید بشود بخشید اما کتمان اشتباه و خطا را بعید است مردم ببخشند. به خصوص در کشور و جامعه‌ای که بنیان و قانون اساسی‌‌اش براساس عدالت، صداقت و شفافیت بنا نهاده شده است. مسئولان باید باور کنند که شفاف سخن گفتن با مردم و بیان واقعیت‌ها به هیچ‌وجه باعث لطمه به اقتدار نظامی و امنیتی کشور نمی‌شود.

2. ضربه مجدد به اعتماد مردم؛ گرچه از مدت‌ها قبل اعتماد عمومی در جامعه ایران و بخصوص در روابط بین مردم و مسئولان آسیب دیده بود اما اکنون افکار عمومی با چالشی بزرگ و بسیار تلخ مواجه شده است که آیا مردم محرم نیستند؟ آیا مردم نباید در جریان امور مملکت قرار بگیرند؟ تکلیف افکار عمومی با سیل اخبار متناقضی که از سوی مسئولان و از طریق رسانه‌های رسمی سعی در تحمیل آن به مردم را دارند چیست؟ بخش خطرناک ماجرا این است که مسئله همیشه همینطور نخواهد ماند و در زمانی و جایی به شکل بسیار تخریب‌کننده‌ای بروز خواهد کرد. لازم است تا مسئولان اصلاحاتی در شیوه اطلاع‌رسانی و پاسخگویی خود به مردم داشته باشند.

3. آسیب به رسانه‌های نیمه‌جان کشور؛ همگان آگاهند که خبرنگاران و رسانه‌ها در ایران با چه دشواری‌ها و محدودیت‌هایی مواجه‌اند. اما می‌توان گفت که کتمان دلایل اصلی حادثه تلخ سقوط هواپیمای اوکراینی، علاوه‌بر آسیب جدی به اعتماد عمومی، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر نیز به رسانه‌های داخلی بود. چگونه به مردم بگوییم نباید به رسانه‌های بیگانه رو بیاورید وقتی که رسانه‌های داخلی امکان بیان واقعیت را ندارند؟ در این ماجرا رسانه‌ها داخلی هرگز نتوانستند به ابهامات و پرسش‌های افکار عمومی پاسخ قانع‌کننده‌ای بدهند. 

4.عدم هماهنگی مسئولان: در این سه روز چه‌کسانی از این فاجعه خبر داشتند و چه کسانی خبر نداشتند؟ برخی مقامات مسئول که با قاطعیت این مسئله را تکذیب می‌کردند، حالا می‌گویند که از واقعیت این ماجرا اطلاع نداشتند. این مسئله برای آینده کشور بسیار خطرناک و ترسناک است. آیا نباید بین مسئولان هماهنگی در جریان باشد؟ بنابراین ضروری است که مسئولان در این خصوص، بازنگری‌ای اساسی انجام دهند تا خدای نکرده شائبه حاکمیت دوگانه که برخی به آن دامن می زنند در افکار عمومی ایجاد نشود.

5. خطای محاسباتی در برخورد با افکار عمومی؛ به نظر می‌رسد که مسئولان کشور در خصوص نحوه برخورد با افکار عمومی دچار خطا شده‌اند. در جریان حوادث آبان مسئولان در پاسخ به مطالبات مردم، بجای اقناع افکار عمومی، برخوردهای تندی داشته‌اند. لازم است که مسئولان برای اقدامات و تصمیمات خود که تاثیر زیادی بر جامعه می‌گذارد، به نظرات جامعه‌شناسان و کارشناسان خبره در این خصوص بیشتر توجه کنند. آیا اگر این خطای انسانی از همان ابتدا پذیرفته و اعلام می‌شد، اعتماد مردم به همین وسعت و آسیب می‌دید؟ مسئولان باید بدانند که پنهان‌کاری درباره یک واقعیت، پیامدهای بسیار ناگواری دارد که به هیچوجه قابل جبران نیست. پنهان‌کاری چیزی نیست که ملت بتوند آن را تحمل کند.

6. درس عبرت؛ و اینکه امیداوریم مسئولان از اين فاجعه دردناک درس بگیرند، مردم را صاحب اصلی کشور و محرم بدانند، و بدانند که هرچه با صداقت و شفافیت بیشتری با مردم رفتار بکنند و سخن بگویند، بیشتر می‌توانند اعتماد عمومی را جلب کنند. چرا که رمز ماندگاری در همراهی با مردم و تحقق مطالبات آنهاست.