کووید ۱۹ به دلیل عفونت با کرونا ویروس جدید (معروف به سارس کووید ۲) و آنفلوآنزا به دلیل عفونت با ویروس آنفلوآنزا به وجود می آید و به همین دلیل برخی از نشانه های آنفلوآنزا و کووید ۱۹ با یکدیگر شباهت دارند و به همین دلیل است که صحبت درباره تفاوت بین این دو بیماری تنها از روی نشانه ها و علائم این بیماری ها خیلی سخت بوده و برای کمک به تشخیص و تمایز بین این دو بیماری به تست های آزمایشگاهی نیاز است.
آنفلوآنزا و کووید ۱۹ دارای اشتراکاتی شخصیتی زیادی هستند اما دارای برخی تفاوت های کلیدی نیز می باشند.
در حالی که اطلاعات ما درباره کووید ۱۹ روزانه در حال افزایش است اما هنوز نادانسته های زیادی درباره کووید ۱۹ و ویروس عامل این بیماری وجود دارد. در این مقاله دو بیماری آنفلوآنزا و کووید ۱۹ را با یکدیگر مقایسه کرده و بهترین اطلاعات به روز درباره این دو بیماری را در اختیار افراد قرار خواهد داد.
نشانه ها و علائم:
شباهتها:
هر دو بیماری آنفلوآنزا و کووید ۱۹ دارای گستره خیلی زیادی از نشانه ها و علائم هستند که این گستره علائم می تواند از بدون علامت بودن تا دارای فرم شدید باشد.
نشانه ها و علائم مشترک رایج و متداول آنفلوآنزا و کووید ۱۹ شامل:
* تب یا احساس تب دار بودن
* سرفه
* تنگی نفس یا سختی در نفس کشیدن
* گلو درد
* آبریزش یا کیپ شدن بینی
* دردهای عضلانی یا دردهای بدنی
* سردرد
* در برخی از افراد اسهال و استفراغ، اگرچه این نشانه ها در کودکان بیشتر از بزرگسالان رایج است
تفاوت ها:
آنفلوآنزا:
آنفلوانزا می تواند بیماری خفیف تا شدید را ایجاد کند و در بعضی مواقع منجر به مرگ شود. آنفلوانزا با سرماخوردگی متفاوت است. آنفلوانزا معمولاً به طور ناگهانی ایجاد می شود. افرادی که مبتلا به آنفولانزا هستند اغلب برخی یا همه این علائم را احساس می کنند:
* تب یا احساس تب دار بودن
* سرفه
* گلو درد
* آبریزش یا کیپ شدن بینی
* دردهای عضلانی یا دردهای بدنی
* سردرد
* خستگی
* در برخی از افراد اسهال و استفراغ، اگرچه این نشانه ها در کودکان بیشتر از بزرگسالان رایج است
نکته مهم: توجه به این نکته مهم است که همه مبتلایان به آنفلوانزا تب نخواهند داشت.
تفاوت های آنفلوآنزا با سرما خوردگی:
نشانه ها و علائم |
سرماخوردگی |
آنفلوآنزا |
شروع علائم |
تدریجی |
ناگهانی |
تب |
نادر |
معمول (حداقل ۳ تا ۴ روز) |
درد |
کم |
معمول(اغلب شدید) |
لرز |
رایج نیست |
نسبتا رایج است |
خستگی یا احساس ضعف |
گاهی اوقات |
معمول |
عطسه کردن |
رایج |
گاهی اوقات |
ناراحتی قفسه سینه، سرفه |
خفیف تا متوسط |
رایج (می تواند شدید باشد) |
کیپ شدن بینی |
رایج |
گاهی اوقات |
گلو درد |
رایج |
گاهی اوقات |
سر درد |
نادر |
رایج |
کووید ۱۹:
از دیگر نشانه ها و علائم کووید ۱۹ که با آنفلوآنزا متفاوت است می تواند به از دست حس بویایی و چشایی اشاره کرد، اما در مجموع نشانه های کووید ۱۹ که می تواند بین ۲ تا ۱۴ روز پس از در معرض قرار گرفتن ویروس نمایان و ظاهر شود شامل:
* تب یا احساس سرما و لرزیدن
* تنگی نفس یا سختی در نفس کشیدن
* خستگی
* دردهای عضلانی یا دردهای بدنی
* سردرد
* از دست دادن حس بویایی و چشایی
* گلو درد
* گرفتگی یا آبریزش بینی
* استفراغ یا حالت تهوع
* اسهال
چه مدت پس از در معرض قرار گرفتن ویروس، نشانه ها نمایان و ظاهر می شوند؟
شباهت ها:
در هر دو بیماری کووید ۱۹ و آنفلوآنزا، یک روز یا بیشتر می تواند بین ابتلای فرد (در معرض ویروس قرار گرفتن) و شروع علائم بیماری، زمان وجود داشته باشد.
تفاوت ها:
اگر شخصی مبتلا به کووید ۱۹ باشد، ممکن است علائم این بیماری در مقایسه با آنفلوآنزا کمی بیشتر است.
آنفلوآنزا:
معمولا در آنفلوآنزا نشانه های پیشرفته این بیماری در هر جایی بین یک تا ۱۴ روز نمایان می شود.
کووید ۱۹:
معمولا در کووید ۱۹، نشانه های این بیماری ۵ روز پس از ابتلا به عفونت نمایان و ایجاد می شود اما در مجموع نشانه های این بیماری می تواند ۲ تا ۱۴ روز بعد از در معرض این ویروس قرار گرفتن و ابتلا به آن نمایان و ظاهر شود که این دامنه زمانی می تواند متفاوت باشد.
چه مدت زمانی طول می کشد تا شخصی بتواند ویروس را منتشر کند؟
شباهت ها:
در هر دو بیماری آنفلوآنزا و کووید ۱۹، امکان انتشار ویروس حداقل یک روز پس از تجربه هر گونه نشانه ای از این بیماری وجود دارد.
تفاوت ها:
اگر شخصی مبتلا به کووید ۱۹ باشد، واگیرداری آن می تواند نسبت به شخصی که دارای آنفلوآنزا است، در یک دوره زمانی بیشتری باشد.
آنفلوآنزا:
بیشتر افراد مبتلا به آنفلوآنزا واگیرداریشان معمولا یک روز پس از بروز نشانه ها و علائم این بیماری خواهد بود.
به نظر می رسد کودکان دارای سن بیشتر و همچنین بزرگسالان مبتلا به آنفلوآنزا دوران واگیرداریشان معمولا ۳ تا ۴ روز اولیه از این بیماری بیشتر خواهد بود اما در بسیاری دیگر نیز این واگیردار تا ۷ روز باقی خواهد ماند.
در نوزادان و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف می تواند این مسری بودن و واگیرداری حتی بیشتر نیز باشد.
کووید ۱۹:
مدت زمان دقیقی که شخصی می تواند ویروس ناشی از عامل کووید ۱۹ را منتشر کند هنوز مشخص نیست و در دست بررسی می باشد.
احتمال دارد برای افراد، انتشار ویروس کرونا در حدود ۲ روز قبل از تجربه اولین نشانه ها یا علائم باشد و واگیرداری و مسری بودن این ویروس حداقل ۱۰ روز پس از بروز اولین نشانه ها باقی بماند. اگر فردی دارای فرم بدون نشانه و علامت از این بیماری بوده یا علائم وی بر طرف شده باشد، ممکن است مسری بودن ویروس در این نوع افراد حداقل تا ۱۰ روز پس از تست مثبت کووید ۱۹ باقی بماند.
چگونه ویروس انتشار می یابد؟
شباهت ها:
هر دو بیماری کووید ۱۹ و آنفلوآنزا می تواند از شخصی به شخص دیگر و بین افرادی که در فاصله نزدیک با یکدیگر (کمتر از ۶ فوت) قرار گیرند انتشار پیدا کند. در هر دو بیماری عامل اصلی انتشار ویروس از طریق قطرات تنفسی است وقتی که فردی با بیماری آنفلوآنزا یا کووید ۱۹ سرفه، عطسه یا صحبت می کند. این قطرات می توانند بر روی دهان یا بینی افرادی که در نزدیکی شخص بیمار قرار دارد نشسته یا به درون ریه هایش فرو برده شود.
در هر دو بیماری ممکن است شخصی از طریق تماس فیزیکی با افراد (مانند دست دادن) یا از طریق تماس با سطوح یا اشیایی که ویروس روی آنها بوده و سپس تماس با صورت، بینی یا چشم هایشان، به این عفونت ها آلوده شوند.
هر دو ویروس آنفلوآنزا و عامل بیماری کووید ۱۹ ممکن است از فردی به فرد دیگر پیش از آنکه نشانه ها و علائم بیماری خودش را نشان دهد، یا دارای فرم خفیف بوده یا اصلا در افرادی که بدون علامت هستند، منتشر شود.
تفاوت ها:
در حالی که تصور می شود ویروس های کووید ۱۹ و آنفلوانزا به روش های مشابهی گسترش می یابند، اما کووید ۱۹ در بین جمعیت های خاص و گروه های سنی، مسری تر از آنفلوانزا است. همچنین مشاهده شده است که کووید ۱۹ دارای شیوع بیشتری نسبت به آنفلوآنزا بوده و این بدان معناست که ویروسی که باعث ایجاد بیماری کووید ۱۹ می شود می تواند به سرعت و به راحتی در بسیاری از افراد شیوع یابد و با پیشرفت زمان باعث انتشار مداوم در بین افراد خواهد شد.
آنفلوآنزا:
افراد مبتلا به آنفلوانزا در سه تا چهار روز اول پس از شروع بیماری بیشتر مسری هستند. بیشتر بزرگسالان سالم ممکن است یک روز قبل از بروز علائم و ۵ تا ۷ روز پس از بیماری دیگران را آلوده کنند. کودکان و برخی افراد با سیستم ایمنی ضعیف ممکن است ویروس را برای مدت بیش از ۷ روز منتقل کنند.
علائم پس از ورود ویروس به بدن می توانند حدود ۲ روز (اما ممکن است از یک تا ۴ روز باشد) شروع شوند. این بدان معناست که شما ممکن است بتوانید آنفلوآنزا را به شخص دیگری منتقل کنید قبل از اینکه بدانید بیمار هستید و همچنین در حالی که بیمار هستید. برخی از افراد می توانند به ویروس آنفلوانزا آلوده شوند اما هیچ علائمی نداشته باشند. در این مدت، این افراد ممکن است ویروس را به دیگران منتقل کنند.
کووید ۱۹:
چقدر ویروس از فردی به فرد دیگر منتقل می شود، می تواند متفاوت باشد. برخی ویروس ها مانند سرخک بسیار مسری هستند، در حالی که ویروس های دیگر به همین راحتی گسترش نمی یابند. عامل دیگر این است که آیا گسترش پایدار است یا خیر؟ به این معنی که بدون توقف از فردی به فرد دیگر می رود یا خیر؟
ویروسی که باعث ایجاد بیماری کووید ۱۹ می شود بسیار راحت و پایدار در بین افراد گسترش می یابد. اطلاعات حاصل از بیماری همه گیر کووید ۱۹ حاکی از آن است که این ویروس با سرعت بیشتری نسبت به آنفلوانزا در حال شیوع است، اما نه به اندازه سرخک که بسیار مسری است.
به طور کلی، هرچه فرد با دیگران ارتباط نزدیکتر داشته باشد و هر چه این تعامل بیشتر باشد، خطر گسترش کووید ۱۹ نیز بیشتر است.
علاوه بر انتقال ویروس کرونا بین شخص به شخص از طریق قطرات تنفسی و همچنین تماس با سطح آلوده، ممکن است انتفال بین حیوان و انسان نیز وجود داشته باشد.
در حال حاضر خطر گسترش کووید ۱۹ از حیوانات به انسان کم در نظر گرفته می شود اما به نظر می رسد که ویروسی که باعث کووید ۱۹ می شود در برخی شرایط می تواند از انسان به حیوانات منتقل شود.
مرکز کنترل و حفاظت از بیماری ها ایالت متحده آمریکا از تعداد کمی از حیوانات خانگی از جمله گربه ها و سگ ها مطلع است که به ویروس عامل کووید ۱۹ آلوده شده اند که بیشتر این حیوانات نیز پس از تماس نزدیک با افراد مبتلا به ۱۹ به این بیماری مبتلا شده اند
چه افرادی در معرض خطر بالای ابتلا به فرم های شدید بیماری قرار دارند؟
شباهت ها:
نتایج بیماری کووید ۱۹ و آنفلوآنزا می تواند در افراد به صورت فرم های شدید و دارای عوارضی باشد. در هر دو بیماری یکسری گروه ها در معرض خطر بیشتری هستند:
* افراد مسن
* افرادی با بیماری های زمینه ای
* زنان باردار
تفاوت ها:
خطر عوارض ناشی از ابتلا به آنفلوآنزا بر سلامت کودکان در مقایسه با کووید ۱۹ بیشتر است. اگرچه نوزادان و کودکان دارای بیماری های زمینه ای در معرض خطر بیشتر هر دو بیماری آنفلوآنزا و کووید ۱۹ قرار دارند.
آنفلوآنزا:
کودکان خردسال بیشتر در خطر ابتلا به فرم های شدید آنفلوآنزا قرار دارند.
* اگر در معرض خطر ابتلا به عوارض جدی آنفلوآنزا هستید، واکسیناسیون از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هنگام واکسیناسیون، خطر ابتلا به بیماری آنفلوآنزا و احتمالاً بستری شدن در بیمارستان یا مرگ بر اثر آنفلوآنزا را کاهش خواهید داد. در این فصل (پاییز) تزریق واکسن آنفلوآنزا علاوه بر این، باعث کاهش بار کلی سیستم مراقبت های بهداشتی و صرفه جویی در منابع پزشکی برای مراقبت از بیماران کوویدی می شود. سپتامبر و اکتبر زمان خوبی برای دریافت واکسن آنفلوآنزا است.
کووید ۱۹:
کودکان در گروه سنی مدرسه مبتلا به کووید ۱۹ در معرض خطر بالای ابتلا به سندروم التهابی چندگانه در کودکان یا MIS-C هستند که یک عارضه نادر اما شدید ناشی از این بیماری است.
عوارض
شباهتها:
هر دو بیماری کووید ۱۹ و آنفلوآنزا دارای عوارض متعددی هستند که این عوارض شامل:
* ذات الریه
* نارسایی های تنفسی
* سندرم درد تنفسی حاد (به طور مثال آب اوردن ریه ها)
* مسمومیت عفونی حاصله در اثر جذب باکتری ها و مواد فاسد در خون (Sepsis)
* آسیب های قلبی (به طور مثال سکته و حمله های قلبی)
* نارسایی هایی ارگانی چندگانه (نارسایی های تنفسی، نارسایی های کلیوی، شوک)
* بدتر شدن شرایط مزمن پزشکی (درگیری های ریوی، قلب، سیستم عصبی یا دیابت)
* التهاب در قلب، مغز یا بافت های عضلانی
* عفونت های باکتریایی ثانویه
تفاوت ها:
آنفلوآنزا
بیشتر افرادی که به آنفلوآنزا مبتلا می شوند پس از چند روز و در کمتر از دو هفته بهبود پیدا می کنند اما در برخی از این افراد این عوارض در آینده بروز پیدا می کند.
کووید ۱۹
عوارضی که می تواند همراه با کووید ۱۹ باشد شامل:
* لخته شدن خون در رگهای عروق، ریه، قلب، پاها یا مغز
* سندروم التهابی چندگانه در کودکان یا MIS-C
درمان های قطعی و تایید شده
شباهت ها:
افراد در معرض خطر بالای عوارض یا کسانی که به دلیل ابتلا به کووید ۱۹ و آنفلوآنزا در بیمارستان بستری می شوند باید برای کمک به تسکین علائم و عوارض تحت مراقبت های پزشکی حمایتی قرار گیرند.
تفاوت ها:
آنفلوآنزا
درمان آنفلوآنزا:
بیشتر افراد مبتلا به آنفلوآنزا فرم خفیف و متوسط این بیماری را گرفته و احتیاج به مراقبت های پزشکی خاص یا داروهای ضدویروسی ندارند. اگر فردی با علائم آنفلوآنزا مبتلا است، در بیشتر موارد باید در خانه مانده و به جزء برای مراقبت های پزشکی از ارتباط با دیگران خودداری کند.
داروی های تجویزی برای درمان بیماری آنفلوآنزا به داروهای ضدویروسی معروف هستند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها ایالات متحده آمریکا(CDC) برای درمان بیماران مبتلا یا مشکوک به آنفلوآنزا و کسانی که در معرض بالای خطر عوارض جدی ناشی از ابتلا به این بیماری هستند (مانند افراد مبتلا به آسم، دیابت از جمله دیابت بارداری یا بیماران قلبی) استفاده از این داروها را توصیه می کند.
داروی های ضدویروسی (قرص ها، شربت ها، پودرهای استنشاقی یا محلول های وریدی) برای مبارزه با ویروس آنفلوآنزا در بدن تجویز می شود. داروی های ضدویروسی بدون نسخه به فروش نمی رسند و فقط در صورت نسخه داروی ارائه دهنده خدمات بهداشتی می توانید آنها را تهیه کنید. داروی ضدویروسی با آنتی بیوتیک ها که علیه عفونت های باکتریایی مبارزه می کنند، متفاوت هستند.
چه داروهای ضدویروسی برای درمان آنفلوآنزا توصیه می شود؟
چهار داروی مورد تایید سازمان غذا و دارو (FDA) برای درمان آنفلوآنزا توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها به بیماران توصیه می شود:
* oseltamivir phosphate (به عنوان یک نسخه عمومی با نام تجاری Tamiflu® در دسترس است)
* zanamivir (با نام تجاری Relenza®)
* Peramivir (با نام تجاری Rapivab®)
* baloxavir marboxil(با نام تجاری Xofluza®)
داروهای oseltamivirexternal و Tamiflu® به صورت قرص یا سوسپانسیون مایع در دسترس هستند و برای درمان زود هنگام آنفلوآنزا در افراد ۱۴ روز به بالا از سوی سازمان غذا و دارو تایید شده است.
Zanamivir پودری است که استنشاق می شود و برای درمان زود هنگام آنفلوآنزا در افراد ۷ سال به بالا توصیه می شود. (توجه:Zanamivir با نام تجاریRelenza® با استفاده از دستگاه استنشاقی تجویز می شود و برای افرادی که دارای مشکلات تنفسی مانند آسم یا COPD هستند توصیه نمی شود)
Oseltamivir و zanamivir دو بار در روز و به مدت ۵ روز تجویز می شوند.
Peramivir یکبار از راه وریدی (سیاهرگ یا ورید) توسط یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی تجویز می شود و برای درمان زودرس آنفلوآنزا در افراد ۲ سال به بالا مجاز است.
Baloxavir قرصی است که به صورت تک دوز از راه دهان تجویز می شود و برای درمان زودرس آنفلوآنزا در افراد ۱۲ سال به بالا مجاز است. (توجه: Baloxavir با نام تجاریXofluza® برای زنان باردار، مادران شیرده، بیماران سرپایی با بیماری پیچیده یا پیشرونده یا بیماران بستری توصیه نمی شود زیرا هیچ اطلاعاتی در مورد استفاده از بالوکساویر در این بیماران وجود ندارد.)
کووید ۱۹
در حالی که remdesivir یک داروی ضد ویروسی است که به عنوان درمانی برای کووید ۱۹ مورد بررسی قرار می گیرد و تحت مجوز استفاده اضطراری در دسترس است اما در حال حاضر هیچ دارو یا داروی درمانی برای جلوگیری یا درمان کووید ۱۹ که توسط سازمان غذا و دارو تایید شده باشد وجود ندارد و مطالعات بر روی این موضوع در حال انجام است.
واکسن
شباهت ها:
واکسن های کووید ۱۹ و آنفلوآنزا باید توسط سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و دارو تایید یا مجاز به استفاده در مواقع اضطراری شوند.
تفاوت ها:
آنفلوآنزا
چندین واکسن آنفلوآنزا با مجوز سازمان غذا و دارو سالانه تولید می شوند تا از ۳ تا ۴ ویروس آنفلوآنزا که دانشمندان پیش بینی می کنند هر ساله منتشر شود، محافظت کنند.
واکسن آنفلوآنزا حدود ۲ هفته پس از واکسیناسیون باعث ایجاد آنتی بادی در بدن انسان می شود.
این آنتی بادی ها بدن را در برابر عفونت با ویروس هایی که برای ساخت واکسن استفاده می شوند، محافظت می کنند. واکسن آنفلوانزای فصلی در برابر ویروس های آنفلوانزا محافظت می کند که تحقیقات نشان می دهد ممکن است بیشتر در فصل پاییز و زمستان باشد.
انواع واکسن های آنفلوآنزا:
* واکسن آنفلوآنزا چهارظرفیتی: (Quadrivalent Influenza Vaccine)
* واکسن چهار ظرفیتی آنفلوآنزا برای محافظت در برابر چهار ویروس مختلف آنفلوانزا، از جمله دو ویروس آنفلوانزای A و دو ویروس آنفلوانزای B طراحی شده است.
* واکسن آنفلوآنزای فصلی: (Seasonal Flu Shot)
* واکسن آنفلوآنزای فصلی واکسنی است که با سوزن معمولاً در بازو، تزریق می شود. واکسن آنفلوآنزای فصلی معمولا افراد را در برابر سه یا چهار ویروس آنفلوانزا که تحقیقات نشان می دهد ممکن است در فصل پیش رو بیشتر باشد، محافظت می کند.
* واکسن آنفلوآنزای فصلی با دوز بالا: (Fluzone High-Dose Seasonal Influenza Vaccine)
* واکسن آنفلوآنزای فصلی با دوز بالا، تنها واکسن با دوز بالاو غیرفعال آنفلوآنزاست که توسط انستیتو Sanofi Pasteur تولید می شود. واکسن آنفلوآنزای فصلی با دوز بالا، ی واکسن چهار ماده است که برای افراد ۶۵ سال به بالا تایید شده است.
* واکسن های آنفلوآنزای پایه سلولی: (Cell-Based Flu Vaccines)
"پایه سلولی" یا "مبتنی بر سلولی" به نحوه ساخت واکسن آنفلوآنزا اشاره دارد. بیشتر واکسن های آنفلوانزای غیرفعال با رشد ویروس های آنفلوانزا در تخم مرغ تولید می شوند. ویروس های آنفلوانزا که در واکسن های مبتنی بر سلول استفاده می شود به جای تخم مرغ در سلول های کشت شده با منشا پستانداران رشد می کند.
* واکسن آنفلوآنزا ضعیف شده زنده (LAIV) یا واکسن آنفلوانزای اسپری بینی:
تمامی واکسن های آنفولانزآی اسپری بینی برای فصل ۲۰۲۰-۲۰۲۱ چهار ظرفیتی هستند، به این معنی که این واکسن ها با استفاده از چهار ویروس آنفلوانزا ساخته می شوند: ویروس آنفلوانزای نوع A (H۱N۱)، ویروس آنفلوآنزای A (H۳N۲) و دو ویروس آنفلوآنزای نوع B.
* واکسیناسیون آنفلوانزا توسط جت انژکتور (Flu Vaccination by Jet Injector)
جت انژکتور یک وسیله پزشکی است که برای واکسیناسیون استفاده می شود و از یک جریان باریک و فشار مایع برای نفوذ مایع واکسن به پوست به جای سوزن استفاده می شود. انژکتورهای جت ممکن است توسط گاز فشرده یا فنرها تامین شوند. این دستگاه ها در دهه ۱۹۶۰ اختراع شد و در تلاش برای واکسیناسیون گسترده برای ریشه کن کردن آبله و سایر بیماری ها با موفقیت مورد استفاده قرار گرفت.
* واکسن آنفلوآنزای نوترکیب: (Recombinant Influenza (Flu) Vaccine)
واکسن های آنفلوانزای نوترکیب با استفاده از فناوری نوترکیب تولید می شوند. این روش به ویروس واکسن رشد تخم مرغی احتیاج ندارد و از تخم مرغ در فرآیند تولید استفاده نمی کند. در حال حاضر، واکسن آنفلوانزا نوترکیب و واکسن آنفلوانزا مبتنی بر کشت سلولی تنها واکسن آنفلوآنزای بدون تخم مرغ هستند که برای استفاده در ایالات متحده آمریکا مجاز هستند.
کووید ۱۹:
در حال حاضر هیچ واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به کووید ۱۹ وجود ندارد اما تولیدکنندگان واکسن و سایر محققان و تولیدکنندگان در حال سرعت بخشیدن به تولید واکسن برای جلوگیری از ابتلا به کووید ۱۹ هستند.
منابع:
سازمان غذا و دارو FDA
سازمان بهداشت جهانی WHO
مرکز کنترل و حفاظت از بیماری های ایالات متحده آمریکا CDC