کاهش شدید مصرف کالاهای اساسی و تغییر شیوه خرید؛ سفره‌های مردم آب رفته است!

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که مبتنی بر داده‌های تورمی مرکز آمار ایران تهیه شده، نشان دهنده کاهش شدید مصرف کالاهای اساسی در حوزه سبد خوراکی‌هاست.

داده ها چه می گویند؟

این گزارش نشان می‌دهد که حتی در طبقه متوسط (دهک سوم درآمدی) مصرف گوشت قرمز در سال ۹۸ به نسبت سال ۹۵، بیش از ۳۰ درصد کاهش یافته است! براساس این گزارش، در سال ۹۸ به نسبت سال ۹۵، به طور متوسط مصرف گوشت گوساله ۲۰ درصد و گوشت گوسفندی ۲۹ درصد کم شده است. مصرف برنج خارجی ۸ درصد، روغن نباتی ۶ درصد و قند و شکر ۴ درصد در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. این کاهش برای دهک‌های پایین درآمدی به مراتب بیشتر نیز بوده است.

به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، قیمت کالاهای اساسی در دو سال گذشته افزایش قابل توجهی داشته است. به طوری که حتی کالاهایی مثل گوشت مرغ که ارز ترجیحی نیز دریافت می‌کنند، رشد قیمت بالای ۱۰۰ درصدی داشته‌اند. به تناظر این رشد قیمت، متوسط مصرف کالاهای اساسی در سال‌های اخیر کاهش قابل توجهی یافته است. داده‌های گزارش نشان می‌دهد در دهک سوم (که در واقع کم درآمدترین قشر طبقه متوسط است و می‌توان کارگران بامهارت و متخصص که درآمد به نسبت بالاتری دارند را جزو این دهک محسوب کرد) مصرف گوشت قرمز ۳۶ درصد و مصرف برنج، ۱۸ درصد کاهش داشته است. این داده‌ها، البته تورم سال ۹۹ را درنظر نمی‌گیرند و اگر داده‌های تورمی سال جاری لحاظ شوند، بدون تردید کاهش مصرف کالاهای اساسی بسیار بیشتر خواهد بود.

مصرف کارگران حداقل‌بگیر چقدر کاهش یافته است؟

به نوشته خبرگزاری ایلنا، وقتی در دهک سوم (پایین‌ترین دهک طبقه متوسط) مصرف گوشت قرمز در سال ۹۸ به نسبت سال ۹۵ حدود ۳۶ درصد کمتر شده، پس خیلی ساده می‌توان نتیجه‌گیری کرد، کاهش مصرف این اقلام اساسی برای خانوارهای کم درآمدتر و متعلق به دهک‌های پایین‌تر که اغلب جامعه کارگری کشور در همین دهک‌ها قرار می‌گیرند، بیش از این عددها بوده است. به عبارت ساده‌تر، می‌توان استنتاج کرد که خانوارهای حداقل‌بگیر کارگری، بیش از ۳۶ درصد یا حتی ۴۰ درصد، کاهش مصرف مواد پروتئینی داشته‌اند. یا خیلی ساده باید گفت «کارگران سفره‌های خود را تا جایی که توانسته‌اند کوچک کرده‌اند و لاجرم مواد با کیفیت پروتئینی از سفره‌های کارگری غیب شده‌اند!»

فرامرز توفیقی (رئیس کمیته دستمزد کانون عالی شوراها) که محاسبات مستقل سبد معاش خانوارها را انجام می‌دهد؛ در ارتباط با این داده‌های ارائه شده می‌گوید: این اطلاعات، چیز عجیب و غریبی نیست؛ حاوی ابتدایی‌ترین و بدیهی‌ترین داده‌هاست که همه می‌دانند؛ جداول مرکز آمار و بانک مرکزی ایران، سیر نزولی مصرف ده‌ساله در خانوارهای کشور را نشان می‌دهد و اگر این سیر نزولی را کنار سیر نزولی عدد خانوار قرار دهیم میانگین سرانه مصرف به دست می‌آید و مشخص می‌شود که میانگین سرانه مصرف در طول سالهای اخیر، تا چه حد مسیر سقوط و کاهش را پیموده است؛ ضمن اینکه با هر کارگر و مزدبگیر ساده‌ای که صحبت کنید، در اولین جمله‌ی گفتگوی خود بسیار ساده به شما می‌گوید که دیگر نمی‌توانم گوشت و مرغ بخرم!

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به وضوح نشان می‌دهد که نه تنها سفره دهک‌های فرودست در عرض چند سال گذشته به شدت آب رفته و کوچک شده، بلکه لایه‌های مختلف طبقه متوسط نیز دیگر قادر به تامین نیازهای ضروری خانوارهای خود نیستند و در تامین حداقل‌های سفره درمانده شده‌اند.

کارگران چه می‌گویند؟

برای درک بهتر این داده‌ها و اثبات این مطلب که این داده‌ها، اطلاعات جدید و تازه ای ارائه نمی‌دهند؛ به سراغ چند کارگر کم درآمد رفتیم تا بدانیم در طول دو سال گذشته، سفره‌های کارگران «واقعاً» چقدر آب رفته است!

احمد، کارگر شهرداری مریوان در ارتباط با کاهش قدرت خرید مواد غذایی و کم شدن مصرف مواد پروتئینی می‌گوید: در چند سال گذشته، کم کم از میزان خرید گوشت و مرغ ما کم شد؛ الان ماههاست که گوشت قرمز نخریده‌ام؛ در نهایت، یک شانه تخم مرغ می‌خرم و به خانه می‌برم. به جای گوشت هم «سویا» می‌خوریم!

او ادامه می‌دهد: ما کارگران شهرداری، نه تنها حداقل بگیر و کم درآمد هستیم بلکه همین دستمزدهای ناکافی را به موقع نمی‌گیریم؛ ماه‌ها از شهرداری طلب داریم. در این شرایط، چطور می‌توانیم گوشتی بخریم که قیمت هر کیلوی آن بالای ۱۰۰ هزار تومان است؟ حتی مرغ هم نمی‌خریم؛ مگر سالی چند بار!

مریم، زن سرپرست خانواری است که در یک کارگاه تولیدی خیاطی کار می‌کند؛ اواین روزها به خاطر کرونا، کارها را در خانه انجام می‌دهد اما دستمزدش همچنان حداقلی و بسیار کم است؛ زیر ۳ میلیون تومان!

او در پاسخ به این سوال که چه مواد پروتئینی مصرف می‌کنید؛ می‌گوید: قبلاً می‌توانستم لااقل ماهی یک کیلو گوشت بخرم اما الان ماههاست که دیگر نمی‌توانم گوشت و مرغ بخرم؛ راستش ما گاهی پای مرغ می‌خریم و سوپ می‌کنیم یا اینکه قلم گوساله را می‌گیریم و آب آن را در سوپ می‌ریزیم؛ به هر حال فرزندانم نیاز به پروتئین دارند، چه می‌شود کرد؟!

مریم نیز در رابطه با داده‌های گزارش مجلس می‌گوید: اینکه مصرف گوشت و پروتئین، بیش از ۳۰ درصد کم شده، چیز عجیب و غریبی نیست؛ برای ما کاهش مصرف از این عددها خیلی بیشتر بوده است!

با این حساب، می‌توان گفت غالب کارگران کشور، مدتهاست که مواد پروتئینی باکیفیت را از سفره‌های خود حذف کرده اند؛ وقتی آمارهای رسمی نشان می‌دهد مصرف پروتئین قرمز در طبقه متوسط ۳۶ درصد کم شده، طبیعی است کارگرانی که بیش از ۷۰ درصد آن‌ها حداقل بگیر هستند و پایین‌تر از طبقه متوسط قرار می‌گیرند، دیگر قادر به خرید گوشت قرمز و یا حتی گوشت سفید نباشند و این اقلام را از سبد خرید ماهانه خود به اجبار حذف کرده باشند.

راهکار چیست؟

اما جدا از داده‌های گزارش مرکز پژوهش‌ها که «همه آن‌ها را به خوبی می‌دانند»؛ چیزی که اهمیت دارد، ارائه راهکار است؛ آیا مرکز پژوهش‌های مجلس، هیچ راهکار اصولی برای این کاهش مصرف و تخریب الگوی مصرف که می‌تواند موجب بروز بیماری‌های متابولیکی و آسیب‌های دیرپا شود، ارائه داده است؟!

در نتیجه گیری گزارش، یک جمله بسیار ساده آمده است: «مجموع این موارد نشان می‌دهد که اتخاذ سیاستی در راستای تامین بخشی از نیازهای معیشتی خانوارهای کشور به ویژه خانوارهای کم برخوردار بسیار ضروری است.» اما اینکه این «سیاست» چه باید باشد و چگونه باید اِعمال شود، گزارش به کلی سکوت کرده است!

این گزارش حاوی هیچ راهکار اصولی نیست و نمی‌گوید چرا نرخ کاهش مصرف کالاهای اساسی از سال ۹۵ تا سال ۹۸ با این شیب تند، سقوط کرده است. این در حالیست که فرامرز توفیقی عقیده دارد مهمتر از داده‌های آماری و اطلاعات، ارائه راهکار است.

او ادامه می‌دهد: مجلس باید با وضع قانون و نظارت بر اجرای قانون، مشکل را حل کند. اینکه به یک دهک‌های خاص، بسته معیشتی و یارانه غذا بدهند و تازه در تامین اعتبار آن درجا بزنند، «راهکار اصولی» نیست؛ تجربه نشان داده یارانه و بن، همیشه رانت و فساد و تبعیض به وجود می‌آورد؛ پس این روش‌ها نمی‌تواند جلوی فقر غذایی و بی‌کیفیت شدن مصرف را بگیرد.

به گفته او، راهکار فقط «تعدیل دستمزدها براساس نرخ تورم» است؛ او ادامه می‌دهد: حالا که همه داده‌های رسمی نشان می‌دهد تورم تجمیعی همه کالاهای مصرفی بالای ۱۰۰ درصد است، دولت را تحت فشار بگذارند که با توجه به افزایش قیمت‌ها و نرخ تورم، دستمزد شاغلان را افزایش دهد. اگر دستمزد شاغلان بالا برود، حق بیمه پرداختی به تامین اجتماعی هم افزایش می‌یابد و وضعیت ورودی‌های سازمان بهبود می‌یابد. آن زمان سازمان می‌تواند برای بهبود معیشت بازنشستگان و مستمری بگیران فکری بکند و درنتیجه، معیشت بازنشستگان نیز ترمیم می‌شود. به همین دلیل است که تاکید داریم باید مسائل را «فرایندی» ببینند و به تاثیرگذاری مولفه‌ها بر یکدیگر توجه کنند. اگر جز این باشد، راهکارها همگی مقطعی و غیراصولی است و نمی‌توان توقع بهبود اساسی داشت.

مدتهاست که داده‌های آماری، نشان از تورم افسارگسیخته و کاهش شدید سطح کیفی زندگی قاطبه مردم به خصوص طبقه کارگر دارند؛ داده‌های رسمی نشان می‌دهند قیمت مسکن در عرض دو سال و چند ماه، ۵۰۰ درصد زیاد شده؛ داده‌های رسمی نشان می‌دهند، در طول دو سال نزدیک به ۴۰ درصد مصرف گوشت قرمز پایین آمده و مردم دچار فقر غذایی شده‌اند؛ همین داده‌ها نشان می‌دهند که با احتساب تورم تجمیعی در سالهای اخیر، نرخ سبد خوراکی‌های خانوار از حداقل دستمزد کارگران بیشتر شده است؛ اما «داده‌ها» وقتی به درد می‌خورند که پردازش دقیق شوند و به نتیجه و راهکار ختم شوند؛ غیر از این باشد، نمایش اعداد و اطلاعات هیچ فایده‌ای نخواهد داشت؛ با این حساب، اطلاعات خامی که گاه و بیگاه در رسانه‌ها درج می‌شود، فقط نمک پاشیدن بر زخم کارگران است و ثابت می‌کند «همه قبول دارند معیشت کارگران بد است اما هیچ کاری نمی‌کنند!»

تغییر سبک خرید در بازار گوشت و مرغ

روزنامه همشهری نیز در گزارشی درباره گرانی کالاها و تاثیر آن بر معیشت مردم نوشته است: فروشندگان مواد پروتئینی می‌گویند تغییر سبک خرید و افت شدید تقاضا در بازار گوشت گوسفندی و گوساله زمینه کاهش 10تا 15هزار تومانی قیمت‌ها در بازار خرده‌فروشی نسبت به هفته گذشته را فراهم کرده است.

مشاهدات میدانی حاکی است سیر صعودی قیمت انواع گوشت قرمز و مرغ و افت تقاضا، ناشی از کاهش قدرت خرید مشتریان، زمینه کاهش قیمت و عرضه چند نرخی این اقلام را در بازار خرده‌فروشی فراهم کرده است. آن دسته از فروشندگان گوشت و مرغ که با همشهری گفت‌وگو کرده‌اند می‌گویند: این روزها اغلب مشتریان فقط از ابتدا تا دهم هر‌ماه برای خرید گوشت به قصابی‌ها مراجعه می‌کنند و در 20روز باقیمانده هر ماه به‌دلیل بالا بودن قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مشتریان، بازاری سوت و کور را شاهد هستیم.

گرمی بازار فروش چند نرخی

اما تغییر سبک خرید تنها پدیده تازه در بازار گوشت نیست؛ عرضه چند نرخی انواع گوشت گوسفندی و گوساله در سطح خرده‌فروشی تشدید شده است؛ به‌نحوی که فاصله قیمت هر کیلوگرم گوشت گوسفندی و گوساله در نقاط مختلف شهر تهران به 15تا 20هزار تومان نیز می‌رسد.

پدیده عرضه چند نرخی در بازار مرغ و مشتقات آن و حتی تخم مرغ هم شایع است. چنان که به‌عنوان نمونه دیروز یکی از مغازه‌های فروش گوشت قرمز و مرغ در شهرک آپادانای تهران هرکیلوگرم گوشت شقه گوسفندی را به نرخ 118هزار، ران گوسفندی 145هزار، سردست گوسفندی 120هزار، ران گوساله 125هزار، سردست گوساله 120هزار و گوشت گوساله مخلوط را به نرخ 105هزار تومان به مشتریان عرضه می‌کرد. علاوه بر عرضه چند نرخی انواع گوشت قرمز، نرخ هر کیلوگرم گوشت مرغ در خرده‌فروشی‌ها نیز بنابر نوع و کیفیت و منطقه و محله فروش این اقلام فاصله قیمت حدود 2هزار تومانی در هر کیلوگرم را شاهد بود؛ به‌نحوی که قیمت هر کیلوگرم مرغ تازه کشتار تهران از 23هزار و 700تومان در منطقه تهرانسر تا 25هزار و 500تومان در شهرک آپادانا در نوسان بود و این فاصله قیمتی در سایر انواع مشتقات گوشت مرغ مانند شنیسل، جوجه کباب، فیله، ران سینه و مرغ سبز به‌مراتب بیشتر از هر عدد مرغ تازه بسته بندی بود.

همچنین فاصله قیمت انواع کم مصرف گوشت قرمز مانند گوشت بوقلمون، شترمرغ و شتر نیز در مناطق مختلف زیادتر شده است؛ به‌نحوی که هر کیلوگرم گوشت بوقلمون به نرخ 40تا 47هزار، گوشت شترمرغ از 135تا 150هزار و گوشت شتر به نرخ 95تا 120هزار تومان به مشتریان عرضه می‌شود.

تأثیر کاهش قاچاق دام زنده بر نرخ گوشت

همزمان با تحولات تازه زیر پوست بازار رئیس اتحادیه فروشندگان گوشت گوسفندی تهران از آرامش حاکم بر بازار گوشت قرمز خبر داد و گفت: هم‌اکنون هر کیلو شقه گوسفندی بدون دنبه با نرخ ۱۱۰ تا ۱۱۵ هزار تومان به مغازه دار تحویل و با قیمت ۱۲۵ تا ۱۳۰ هزار تومان به مصرف‌کننده عرضه می‌شود. ولی ملکی با اشاره به کاهش ۱۵ تا ۲۰ هزار تومانی قیمت گوشت قرمز در یک هفته گذشته افزود: با وجود شرایط فعلی بازار، بعید است قیمت گوشت بیش از این در بازار کاهش یابد. به گفته او با توجه به نوسان نرخ نهاده‌های دامی، احتمال کاهش مجدد قیمت گوشت کم است. او با بیان اینکه کمبودی در عرضه دام وجود ندارد، افزود: هر کیلو دام زنده با نرخ ۵۲ تا ۵۳ هزار تومان در میادین عرضه می‌شود، اما تقاضایی برای خرید گوشت در بازار وجود ندارد. رئیس اتحادیه فروشندگان گوشت گوسفندی تهران تأکید کرد: در ابتدای آبان‌ماه روند افزایشی قیمت انواع گوشت قرمز به‌دلیل چند روز تعطیلی، تأخیر در حمل‌ونقل و افزایش تقاضا آغاز شد زیرا ورودی گوشت به استان تهران کم شده بود، اما اکنون با مدیریت و جلوگیری از قاچاق دام زنده از کشور و افزایش ورود دام و گوشت به استان تهران، قیمت‌ها نسبت به هفته نخست آبان‌ماه در هر کیلوگرم ۲۰ هزارتومان کاهش یافته است.

قیمت‌های متفاوت گوشت در میادین میوه و تره بار

طی 2‌ماه گذشته افزایش نرخ ارز زمینه نوسان عرضه گوشت قرمز و افزایش بی‌رویه قیمت‌ها در بازار خرده‌فروشی را فراهم کرد؛ به‌نحوی که در ابتدای آبان‌ماه امسال قیمت هر کیلوگرم گوشت گوسفندی و گوساله به ۱۴۰ هزار تا ۲۰۰ هزارتومان هم رسیدو عرضه انواع گوشت قرمز در میادین میوه و تره بار شهرداری تهران نیز به‌شدت کاهش یافت. اما این روزها بنابر اعلام سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری تهران، نرخ هر کیلوگرم گوشت ران گوساله با ۱۱ هزار تومان کاهش از ۱۲۴ هزار تومان به ۱۱۳ هزار، سردست گوساله با کاهش ۱۰ هزار تومانی از ۱۲۱ هزار به ۱۱۱ هزار، چرخ‌کرده مخلوط با ۱۲ هزار و ۸۰۰ تومان کاهش از ۹۱ هزار به ۷۸ هزار و ۲۰۰، ران گوسفندی با ۲۰ هزار و ۶۰۰ تومان کاهش از ۱۴۹ هزار به ۱۲۸ هزار و ۴۰۰، کف دست گوسفندی با ۱۴ هزار و ۷۰۰ تومان کاهش از ۱۴۷ هزار به ۱۲۶ هزار و ۴۰۰ و شقه (لاشه) گوسفندی با۱۴ هزار و ۷۰۰ تومان کاهش از ۱۲۱ هزار و ۷۰۰ به ۱۰۷ هزار تومان کاهش یافته است.

گوشت قرمز کم مشتری شد

نیاز سالانه کشور به گوشت قرمز نزدیک یک میلیون تن است که به گفته دامداران 900هزار تن این نیاز از طریق تولید داخل تامین و فقط ۱۰ درصد از محل واردات و بیشتر برای مصارف صنف و صنعت تامین می‌شود. این میزان تولید در شرایطی است که در ماه‌های گذشته افت تقاضا و قیمت انواع گوشت قرمز موجب دپوی دام زنده سبک و سنگین در دامداری‌ها و افزایش قاچاق آن از مرزهای غربی شده بود. بر این اساس شرکت پشتیبانی امور دام نسبت به خرید تضمینی بیش از 4 هزار تن گوشت قرمز گوساله با قیمت هر کیلوگرم ۷۲ هزار و ۵۰۰ تومان از تولیدکنندگان ۱۵ استان کشور اقدام کرده بود، اما حتی عرضه این ذخایر به بازار نیز مانع گرانی و افت شدید تقاضا در بازار گوشت نشده است.

یک فروشنده گوشت گوسفندی و گوساله در منطقه تهرانسر تهران از کاهش 10تا 15هزار تومانی نرخ هر کیلوگرم گوشت گوسفندی و گوساله نسبت به هفته گذشته خبر داد و گفت: قیمت هر کیلوگرم گوشت شقه بدون دنبه گوسفندی که در هفته گذشته به 115هزار تومان رسیده بود از ابتدای هفته جاری با کاهش 11هزار تومانی به 104هزار، ران و راسته گوسفندی از 122به 114هزار، ران گوسفندی از 135به 124هزار و گوشت چرخ کرده مخلوط گوسفندی و گوساله از 85به 78هزار تومان کاهش یافته است. همچنین نرخ هر کیلوگرم گوشت ران گوساله از 128به 110هزار، سردست گوساله از 124به 112هزار و گوشت مخلوط گوساله از 110به 97هزار تومان کاهش یافته است. مهدی اکبری با اشاره به اینکه حتی کاهش نسبی قیمت انواع گوشت قرمز نیز تأثیری در افزایش تقاضای خرید گوشت قرمز نداشته است، افزود: در چند‌ماه اخیر معمولا از ابتدا تا دهم هر‌ماه برخی مشتریان برای خرید گوشت قرمز گوسفندی و گاوی مراجعه می‌کنند، اما از نیمه دوم هر‌ماه به‌دلیل کاهش قدرت خرید مشتریان، خریداری برای گوشت گوسفندی و گوساله وجود ندارد و بازار فروش بسیار سوت و کور می‌شود. او با اشاره به اینکه در مجموع میزان تقاضا برای خرید گوشت قرمز و مرغ به‌شدت کاهش یافته است و این شرایط موجب شده تا کاهش نسبی اخیر قیمت این اقلام نیز تأثیر چندانی در تحریک تقاضای خرید نداشته است، افزود: حتی مقدار و کیفیت خرید گوشت قرمز توسط مشتریان نیز تغییر کرده و برخلاف گذشته اکنون کمتر خریداری برای گوشت ران، راسته و فیله گوسفندی و گوساله پیدا می‌شود و مشتریان تقاضای خرید شقه یا حداکثر سردست انواع گوشت قرمز را دارند.