ورزش تا چه اندازه در بهبود سلامت روان موثر است؟
ورزش به دلیل اثرات مثبت ذهنی و فیزیکی‌اش، نقش موثری در بازتوانی و مدیریت درمان بیماران روانی دارد. روانشناسان اجتماعی همواره بر این نکته تاکیده کرده‌اند که یک انگیزه درونی برای رفتاری شایسته در انسان‌ها وجود دارد و این میل به شایستگی و مهار شخصی در قلمرو ورزش، میدان عمل گسترده‌ای می‌آید، به این دلیل که ورزش انباشته از فرصت‌های برخورد با موانع و مشکلات از یک سو و عمل خود فرد از سوی دیگر است. محققان در پژوهشی با عنوان « نقش ورزش و بازی در سلامت روان و تاثیر آن بر اضطراب و افسردگی» آورده‌اند، غلبه بر کشمکش‌ها و مشکلات در ورزش، احساس شخصی فرد را از شایستگی و مهار خویشتن افزایش می‌دهد.
این پژوهش که توسط هادی امینی دانشجوی کارشناسی پیوسته رشته دبیری تربیت بدنی دانشگاه فرهنگیان مازندران و عاطفه سکوتی جویباری دانشجوی کارشناسی پیوسته رشته دبیری علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان مازندران انجام شده نشان می‌دهد، تربیت بدنی یک پدیده اجتماعی است که از طریق شرکت فرد در فعالیت‌ها و تمرینات ذهنی و جسمی، زمینه‌ساز فرآیند تعلیم و تربیت انسان در جهت مطلوب بوده و شکوفایی استعدادها در تمامی ابعاد وجودی، حفظ تندرستی و شادابی، افزایش فضایل اخلاقی و بهبود سلامت روان را فراهم می‌سازد و کیفیت زندگی را در تمامی زمینه‌های فردی و اجتماعی بهبود می‌بخشد.
فیلسوفان در بستر تاریخ همواره درباره دوگانگی یا یکپارچگی تن و روان تردید داشته‌اند. از شواهد موجود چنین برمی‌آید که در روزگاران کهن، مردم تن و روان را یک پارچه می‌پنداشتند. در فرهنگ‌های نخستین عقیده بر این بود که بیماری از رسوخ ارواح خبیثه در بدن ناشی می‌شود. باستان‌شناسان جمجمه‌های سوراخ شده از عصر سنگی، پیدا کرده‌اند که به عمد با ابزارهای سنگی سوراخ شده بودند. گمان می‌رود که انسان‌های عصر سنگی می‌خواستند با سوراخ کردن جمجمه، ارواح خبیثه را از بدن بیمار خارج کنند.
محققان می‌گویند، فعالیت‌های بدنی و ورزشی علاوه بر تقویت قوای جسمانی که یک اصل مهم در ارتقاء بهداشت همگانی است بر رشد قوای ذهنی و سلامت روانی دانش‌آموزان نیز تاثیر قابل ملاحظه‌ای دارند. تدوین یک برنامه ورزشی مناسب در مدارس بسیار ضروری است و باید به اهداف تربیت بدنی ارج نهیم و مسائل کاربردی این علم را در مدارس به اجرا درآوریم. پزشکان نیز برای درمان بسیاری از ناراحتی‌های جسمانی و بیماری‌های روانی مانند افسردگی و استرس به بیماران خود توصیه می‌کنند که ورزش و کارهای اصلاحی جسمی که جزء علوم تربیت بدنی و ورزشی هستند را انجام دهند.
ورزش و نقش آن در سلامت روان
ناراحتی‌های جسمانی، اختلالات روانی را به همراه داشته و برعکس. نکته برجسته در تقویت قوای جسمانی، حفظ روان سالم است. تحقیقات بسیاری نشان داده است که ورزش علاوه بر اینکه ابزار ارزشمندی برای حفظ سلامت جسمانی است؛ رابطه نزدیکی با سلامت روانی و به ویژه پیشگیری از بروز ناهنجاری‌های روانی دارد. ورزش از اظطراب و افسردگی می‌کاهد و اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد. ورزش و بازی به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی ابزار مفیدی برای آزاد کردن انرژی‌های اندوخته شده است و این خود بسیار لذت بخش و آرامش دهنده است.
در عصر حاضر، بیماری اعصاب و روان جزء مهمترین و شایع‌ترین بیماری‌هاست. در سراسر جهان بسیاری از مردم از اعصاب متشنج و در هم ریخته و سردردهای مزمن شکایت می‌کنند. مدیر یکی از کلینیک‌های درمانی معروف آمریکا، اعلام می‌کند که بیش از نیمی از تخت‌خواب‌های بیمارستانها را افرادی اشغال کرده‌اند که گرفتار ناراحتی‌های عصبی هستند. بیماری آنان از خرابی اعصابشان نیست؛ بلکه از هیجانات درونی، محرومیت، تشویش، نگرانی، ترس و... سرچشمه می‌گیرد. بسیاری از مردم می‌گویند، هنگامی که به طور منظم ورزش می‌کنند، خواب آرامش بخشی دارند و ورزشکاران تقریبا همان قدر که از مزایای فیزیولوژیک ورزش سخن می‌گویند، از فواید روانی آن نیز صحبت به میان می‌آورند.
پژوهشگران می‌گویند، استرس هنگامی رخ می‌دهد که فرد احساس کند بین قابلیت‌های فردی خود و آنچه در یک موقعیت خاص لازم است توازن وجود ندارد. در عین حال پیامد عمل نیز مبهم باشد. در زمانی که احساس نگرانی و اضطراب پیش می‌آید انسان باید به کار و فعالیتی مشغول شود؛ چراکه معمولا ذهن انسان در یک لحظه نمی‌تواند به چند موضوع متفاوت فکر کند. در این میان هر قدر کار و فعالیت حالت سرگرم کنندگی بیشتری داشته باشد موثرتر خواهد بود. این عمل باعث خواهد شد راحت‌تر با افکار اضطراب‌زا مبارزه کند.
در واقع خواهیم توانست ذهن خود را از درگیر شدن با افکار منفی منحرف کنیم. در این خصوص ورزش کردن باعث خواهد شد فرد در مواجه با شرایط اضطراب‌زا، خونسردی و آرامش بیشتری داشته باشد. تحقیقات کارشناسان نشان می‌دهد که ورزش تاثیرات فیزیولوژیکی بر بدن دارد که این تاثیرات فیزیولوژیک فراهم کننده آرامش در افراد هستند. در دنیای امروز دانستن راه و روش زندگی و پیشرفت، عملا بدون استرس امکان‌پذیر نیست و در بین جوامع بشر به صورت قانون درآمده است.
براساس این پژوهش، نظام پیچیده کنونی ما چنان است که دستگاه عصبی ما در طی روز دائما از سوی تکان‌های استرس‌زای کوچک و بزرگ بسیار زیادی بمباران می‌شود و دستگاه‌های عصبی– عضلانی ما دائما در حالت تنش به سر می‌برند. در نتیجه استرس یکی از عمومی‌ترین مشکلاتی است که افراد با آن بروبرو هستند و از آنجایی که امروزه مساله سالم زیستن و رابطه آن با فعالیت‌های بدنی اهمیتی اساسی یافته است، تمرین و ورزش یکی از ساده‌ترین ابزارهایی است که استرس را کنترل می‌کند.
تاثیر ورزش در کاهش افسردگی
به عقیده محققان، ورزش باعث شادی، نشاط و بالا بردن اعتماد به نفس می‌شود زیرا افراد افسرده یا اعتماد به نفس ندارند یا میزان آن در آنان بسیار پایین است. ورزش، احساسات رضایت باطنی شخص را بالا برده و فرد حس می‌کند که به موقعیت‌هایی دست یافته است. ورزش در درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله افسردگی تاثیر بسزایی دارد. ۳۰ دقیقه ورزش در روز می‌تواند آثار افسردگی را به اندازه بعضی روش‌های درمانی و داروهای ضد افسردگی کاهش دهد.
در یکی از جالب‌ترین تحقیقات کلینیکی مشخص شده است که ورزش نه تنها در معالجه افسردگی بسیار موثر است بلکه نقش به سزایی در جلوگیری از بازداشت این بیماری دارد و با توقف انجام حرکات ورزشی خطر بروز علایم افسردگی افزایش چشمگیری خواهد داشت. به گفته یکی از روانشناسان، مهم نیست که افراد افسرده به چه میزان ورزش می‌کنند، بلکه مهم این است که به طور مرتب روزانه وقتی را برای این امر اختصاص دهند. در ایجاد احساس نشاط و شادابی حین ورزش، ترشح مخدرهای طبیعی گروه اندروفین‌ها در مغز و غده هیپوفیز، نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
هنگام ورزش کردن، ترشح میانجی‌های عصبی- شیمیایی مانند اندروفین، انکفالین و سروتونین در خون افزایش یافته و با اثرات ضد درد و شادی بخش خود، قادرند در فرد نشاط و سرور ایجاد کنند. برنامه‌های منظم و متعادل ورزشی، مانند راه رفتن سریع به مدت بیست دقیقه در هر روز تولید اندروفین‌ها را برمی‌انگیزد و احساس نشاط را تقویت می‌کند. بنابراین آثار اجتماعی و روانی ورزش در فرد عبارت است از کمک به فرد در جریان اجتماعی شدن و سازگاری با محیط، کمک به فرد در تکامل شخصیت مناسب، پر کردن اوقات فراغت و جلوگیری از انحرافات اجتماعی به خصوص در دوران جوانی، تحصیح و تکمیل اخلاق مناسب و آماده کردن فرد برای رعایت حقوق دیگران، کمک به فرد در جریان فرهنگ‌سازی و داشتن فرهنگی مناسب. هنگام ورزش با توجه به فعل و انفعالاتی که در بدن صورت می‌گیرد بیماری‌هایی از قبیل افسردگی، اضطراب، استرس و آلزایمر که در طول عمر به سراغ آدمی می‌آیند به تدریج از بین می‌روند.
این پژوهش در اولین همایش ملی تحولات علوم ورزشی در حوزه سلامت، پیشگیری و قهرمانی ارائه شد.
