کمبود ویتامین D چه بلایی سرمان می‌آورد؟

تصور این که کمبود ویتامین D متعلق به یک منطقه خاص بوده، تصور اشتباهی است. این کمبود هم در کشور برخورداری مانند آمریکا وجود دارد و هم در کشور پرآفتابی مانند امارات متحده عربی. ویتامینی با شرایط پیچیده که در آستانه فصل کم آفتاب سال، کمبودش بیشتر به چشم خواهد آمد و تبعات خاص خود را دارد. به همین بهانه با دکتر امید قاسم نژاد گفتگو کردیم تا همه ابعاد کمبود و تامین این ویتامین را بررسی کنیم.

ویتامین یا هورمون

ویتامین D یک ویتامین چندان باقاعده نیست و بسیاری از متخصصان آن را یک هورمون استروییدی هم تلقی می‌کنند. میزان این ویتامین در مواد غذایی پایین بوده و درواقع منابع تامین آن متعدد است. از مواد غذایی گرفته تا نور خورشید می‌تواند نیاز طبیعی بدن به این ویتامین را تامین کند.

تا پیش از شروع قرن تازه میلادی هیچ معیار درستی برای سنجش میزان ویتامین D در افراد وجود نداشت و پزشکان با قطعیت نمی‌توانستند کمبود آن و میزان شیوع آن را برآورد کنند، اما در دو دهه اخیر با پیشرفت تکنولوژی امکان سنجش میزان ویتامین D در بدن افراد نشان داد که کمبود آن در افراد زیادی و تقریبا در همه کشور‌های دنیا شایع است.

آزمایش خون در حال حاضر تنها راه تشخیص کمبود این ویتامین است. ولی به شکل کلی با مرور علایم و مشکلاتی که کمبود این ویتامین ایجاد می‌کند، می‌توان نسبت به رفع و درمان آن اقدام کرد.

علایم و عوارض کمبود

ویتامین D در بسیاری از عملکرد‌های بدن و اندام‌ها نقشی اساسی دارد. اما کمبود آن در بخش‌های مختلف بدن می‌تواند عوارض مختلفی را به همراه داشته باشد که در چند دسته تقسیم می‌شوند

ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است. اگر افراد یک عارضه گوارشی داشته باشند که بر روی جذب چربی بدنشان اثر بگذارد، ممکن است در جذب ویتامین‌های محلول در چربی (نظیر ویتامین D) نیز اختلال داشته باشند. این شامل عوارض روده ای، چون کرون، سلیاک و حساسیت به گلوتن غیرسلیاک، بیمار التهابی روده است.

تعریق سر یکی از علایم اولیه در کمبود ویتامین D است. درواقع، پزشکان سوالات متعددی را در این زمینه از مادرانی که نوزادشان تازه متولد شده اند، می‌پرسند. تعریق بیش از حد در نوزادان تازه متولدشده که به طور متداول ناشی از تحریک پذیری عصبی- عضلانی است، از علائم اولیه کمبود این ویتامین به شمار می‌رود.

یکی از مهم‌ترین نشانه‌های کمبود این ویتامین در سیستم اسکلتی بدن به شکل شکستی‌های تنشی استخوانی خود را نشان می‌دهد.

کلسیم و ویتامین D هر دو برای تقویت استخوان ضروری هستند. مکانیسم عمل آن‌ها هم این گونه است که کلسیم نقش استخوان سازی دارد و ویتامین D به جذب کلسیم کمک می‌کند.

شکستگی‌های تنشی ناشی از کاهش تراکم استخوان است و نوعی شکستگی ناکامل است که در اثر نیرو‌های کم بر استخوان‌های کم تراکم وارد می‌شود. براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۵ انجام شد در نیمی از بیماران مبتلا به شکستگی تنشی پس از انجام تست ویتامین معلوم شد که این افراد دچار کمبود ویتامین D هستند.

همچنین افرادی که احساس درد مزمن و ضعف عمومی می‌کنند باید به کمبود ویتامین D هم مشکوک باشند. پژوهشگران دریافته اند که بین درد‌های مزمن و کمبود این ویتامین ارتباط وجود دارد و با یک درمان کم هزینه می‌توان این مشکل را برطرف کرد.

اگر زیاد مریض می‌شوید این فاکتور هم می‌تواند نشانه کمبود ویتامین D در بدن تان باشد. به گفته متخصصان ویتامین D پیتید‌هایی را در سیستم ایمنی بدن فعال می‌کند که نقش آن‌ها واکنش به میکروب‌ها و عوامل بیماری از است و در صورت کمبود این نوع ویتامین ضعف سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد.

ویتامین D در عین حال تنظیم ژن‌هایی که در تقویت رشد طبیعی پیاز مو نقش دارند را برعهده دارند، بنابراین ریزش مو هم می‌تواند یکی از نشانه‌های کمبود این ویتامین باشد. ویتامین دی یکی از مواد مغذی است که روی رشد مو تاثیر می‌گذارد. اما در کنار آن ویتامین C و بیوتین هم نقش مهمی در تغذیه مو دارند و باعث می‌شوند مو قوت خود را حفظ کند و ریزش مو‌ها کاهش یابد. به طور خلاصه، نگه داشتن سطح این ویتامین‌ها در اندازه طبیعی خود، یکی از بهترین راه‌های مبارزه با ریزش مو بنا به دلایل تغذیه‌ای است.

آخرین نشانه کمبود ویتامین D هم یک مشکل روانی است. مطالعات جدید نشان دهنده ارتباط بین کمبود این ویتامین و افسردگی است. برخی محققان معتقدند که درواقع قرار گرفتن در معرض نور خورشید در بالا بردن خوش خلقی افراد افسرده نقش دارد. اما برخی متخصصان بر این باورند که این ویتامین می‌تواند برای بیماران افسرده‌ای که از کمبود شدید آن رنج می‌برند مفید باشد. سروتونین، هورمون مغزی که به میزان حوصله و خلق افراد بستگی دارد، در معرض نور روش افزایش و در زمان نزول نور آفتاب کاهش می‌یابد.

افراد در معرض

معمولا افراد بالای ۵۰ سال با افزایش سن دچار جذب کمتر ویتامین D پوستی از طریق آفتاب می‌شوند. به خصوص که این افراد بیشتر اوقاتشان را در خانه سپری می‌کنند و کمتر در معرض آفتاب قرار دارند.

ویتامین D مانند هورمون ویتامین، محلول در چربی است. یعنی چربی بدن افراد مانند یک مخزن جمع کننده این ویتامین عمل می‌کند، لذا افرادی چاق نسبت به افراد لاغرتر نیاز به ویتامین D بیشتری دارند.

افراد با پوست تیره هم نیازی ۱۰ برابر افراد با پوست روشن به جذب ویتامین D از طریق نور خورشید دارند. کمبود این ویتامین می‌تواند به اختلالات متابولیسم استخوانی، بیماری قلبی- عروقی، دیابت و حتی سرطان منجر شود.

درمان

درمان کمبود این هورمون مصرف و تامین آن از منابع متعدد است. ویتامین دی را می‌توان به صورت خوراکی و یا تزریقی مصرف کرد. تزریق یک آمپول آن می‌تواند نیاز بدن را تقریبا تا شش ماه تامین کند.

یکی از راه‌های ویتامین D از طریق تغذیه است. خوردن مواد غذایی که از نظر منابع ویتامین D غنی هستند، چه مواد غذایی‌ای که به طور طبیعی دارای این ویتامین هستند و چه ماد غذایی غنی شده با این ویتامین می‌تواند برای افراد مفید باشد. این مواد غذایی شامل زرده تخم مرغ، ماهی‌های چرب مانند سالمون و تن، جگر گوساله یا برخی از انواع پنیر و همچنین لبنیات، غلات، آبمیوه یا سایر نوشیدنی‌های گیاهی غنی شده (مانند شیر بادام) است.

استفاده از مکمل‌های غذایی ویتامین D دومین راهکار برای جبران کمبود ویتامین است. توصیه می‌شود که بزرگسالان زیر ۷۰ سال، در روز ۶۰۰ واحد ویتامین D مصرف کنند و افراد بالای ۷۰ سال نیز روزانه ۸۰۰ واحد دریافت کنند. اما اگر این کمبود شدید باشد، ممکن است تا زمانی که مشکل بیمار برطرف شود، تا ۴۰۰۰ واحد در روز تجویز شود.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز راه مناسب دیگری برای رساندن ویتامین D به بدن است. اگر از آن دسته افرادی هستید که همیشه از کرم ضدآفتاب استفاده می‌کنند، در ابتدا ممکن است این کار برای تان کمی دشوار باشد، ولی خوب است اگر بتوانید سه بار در هفته و هر بار ۱۵ دقیقه در معرض آفتاب قرار بگیرید، این کار می‌تواند به شما کمک کند تا کمبود ویتامین خود را جبران کنید.

اگر ویتامین دی زیاد مصرف شود ممکن است علائم مسمومیت با آن ایجاد شود که مهمترین آن افزایش سطح کلسیم خون و بروز علائمی مانند تشنگی، ادرار زیاد، تهوع و استفراغ، گیجی و سردرد است.

علایم کلی کمبود ویتامین D

در بزرگسالان

• درد مبهم و پراکنده در تمام بدن

• ضعف کلی بدن، ضعف در ایستادن یا هنگام بالارفتن از پله و در مراحل پیشرفته تر، لنگیدن

• درد استخوان به خصوص در ناحیه دنده ها، مفصل ران، کف پا و ران

در کودکان

• ریکتز یا راشیتیسم که به صورت زانو‌های پرانتزی و مچ دست کلفت نمود پیدا می‌کند.

• دیر راه افتادن و کوتاه قدی

• دیر دندان درآوردن

• تحریک پذیری بچه‌ها

• افزایش ابتلا به عفونت

منابع ویتامین D

• زرده تخم مرغ یک منبع غنی از ویتامین D است و می‌توانید برای تامین روزانه این ویتامین روی آن حساب کنید. به همین دلیل توصیه می‌شود زرده و سفیده تخم مرغ را حتما با هم مصرف کنید.

• جگر گاو نیز منبع سرشار از ویتامین D به همراه بسیاری دیگر از مواد مغذی ماننده ویتامین A، آهن و پروتیین است و می‌تواند منبع مناسبی برای جبران کمبود این مواد باشد.

• مواد غذایی مختلفی مانند شیر، آب پرتقال و غلات هم به تازگی توسط ویتامین D و به شکل صنعتی غنی شده اند که به قیمت مناسبی در دسترس هستند و می‌توانند این کمبود را مرتفع کنند.

• گونه‌هایی از قارچ‌ها هم به خاطر تماس با نور خورشید مقادیر زیادی ویتامین D دارند. قارچ‌هایی که در تاریکی پرورش می‌یابند، عاری از این ویتامین هستند، ولی قارچ‌هایی که زیر نور ماوراء بنفش رشد کرده و پرورش یافته اند حاوی ویتامین D هستند و می‌توانند منبع خوبی برای تامین این ویتامین باشند.