۱۲ میلیون مجرد پشت چالش‌های ازدواج
نمیتوان از تشکیل خانواده، فرزندآوری و ضرورت خروج از بحران «جمعیت» در کشور سخن گفت، اما شرایط «ازدواج» را برای جوانان تسهیل نکرد. مسئله ازدواج در یک نگاه کلی وابسته به عوامل و پیشنیازهای متعددی است که تسهیلگری و فراهم آوری اغلب آن‌ها از وظایف دولت به شمار میآید؛ مواردی همچون اشتغال، مسکن و تسهیلات ازدواج که چنانچه فراهم شود، بی شک هر جوان در سن ازدواج، علاقه‌مند به تشکیل خانواده و فرزندآوری است. حال باید از نامزد‌های انتخابات ریاست جمهوری پیش رو و رئیس جمهور آینده پاسخ این پرسش را جویا شد که برای امر ازدواج و تسهیل آن چه برنامه‌ای را پیش روی دولت خود دارند؟
ما در این گزارش، ابعاد مسئله ازدواج، موانع و چالش‌های پیش روی آن را که مانع از افزایش جمعیت و فرزندآوری می‌شود، بررسی می‌کنیم. در نخستین گام باید سرکی به آمار جوانان در سن ازدواج بکشیم. در این زمینه، به تازگی سینا کلهر سخنگوی وزارت ورزش و جوانان و معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان در نشستی خبری به آماری اشاره کرده است: «جوانان در شرف ازدواج از ۱۶ میلیون به ۱۲ میلیون کاهش یافته است. تغییرات جمعیتی کشور مهم‌ترین علت این کاهش است.» در همین حال و هوای آماری، ۲۶ اردیبهشت گذشته مسعود عالمی سرپرست مؤسسه تحقیقات جمعیت در نشست علمی «تحولات، سیاست‌ها و برنامه‌های جمعیتی ایران» گفته است: «در بحث تجرد طبق آخرین آمار ۱۱.۶ میلیون مجرد در سن ازدواج داریم. این عدد بسیار بزرگ است و همین بازه سنی انباشت عدم ازدواج‌هایی است که در سال‌های گذشته اتفاق افتاده است.»
۸۸ درصد علاقه‌مند به ازدواج هستند
جالب است که بدانیم تعداد قابل توجهی از این حدود ۱۲ میلیون دختر و پسر در سن و آماده ازدواج، تمایل به ازدواج دارند. سرپرست مؤسسه تحقیقات جمعیت می‌گوید: «۸۸ درصد جوانان در سن ازدواج، تمایل به ازدواج دارند و ما با مسئله عدم تمایل به ازدواج مواجه نیستیم. ما یکسری موانع اقتصادی مثل شغل و مسکن داریم که ناشی از سوء مدیریت است.».
اما خانه ندارند
اگر دلایل ازدواج نکردن و به دنبال آن فرزندنیاوردن را جست وجو کنیم، اشتغال و به ویژه مسکن سهم بیشتری در این امر دارند. این پژوهشگر حوزه جمعیت معتقد است: «از عوامل عدم فرزندآوری در کشور موضوع مسکن است چراکه سهم بالایی در سبد هزینه خانواده دارد. عرضه زمین ما محدود است، ولی تقاضا مرتب زیاد می‌شود و قیمت زمین و مسکن افزایش پیدا می‌کند. انباشت عدم ازدواج و عدم فرزندآوری ناشی از سوءمدیریت است...» همچنین آخرین بررسی‌های مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) بر همین آسیب صحه می‌گذارد که، چون خانه نداریم، ازدواج نمی‌کنیم یا فرزند نمی‌آوریم. آذرماه ۱۴۰۲ این مرکز درباره دلایل تمایل نداشتن به فرزندآوری به این نتایج رسیده است: «جامعه آماری زنان و مردان متاهل که در سن باروری قراردارند نشان می‌دهد، ۷۵.۴ درصد از مردان و ۶۸.۳ درصد از زنانی که تمایل به فرزندآوری ندارند به مقدار زیاد و خیلی زیاد نداشتن مسکن مناسب را از دلایل عدم تمایل به فرزندآوری در کنار سایر عوامل و دلایل ذکر کرده‌اند.»
۷۰ درصد حقوق برای اجاره
حال اگر جوان آماده ازدواج یا متاهل فاقد مسکن و کارگر یا حقوق بگیر باشد، چند درصد دریافتی او صرف اجاره بها می‌شود. دراین زمینه شاید دانسته‌ها و تجربه‌های پیرامونی هر یک از ما، بهترین پاسخ این پرسش باشد. در عین حال نماینده کارگران در شورای عالی کار مراجعه معتقد است: «۷۰ درصد حقوق کارگران صرف اجاره بها و هزینه‌های مسکن می‌شود.» بااین عدد و رقم و با یک ضرب وتقسیم ساده می‌توان دریافت که از میزان حقوق دریافتی یک کارگر چه میزان از آن برای اجاره بها، هزینه می‌شود.
قانون آمد، اما کارگشا نشد
قانون «جوانی جمعیت» که سال ۱۴۰۰ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، از پرطمطراق‌ترین قوانین به ثمر رسیده یک دهه اخیر در کشور است؛ اما آیا یک قانون هرچقدر هم جامع و کامل باشد، به تنهایی کافی است که مشکلات را برطرف کند؟ پاسخ طبیعتا منفی است، چون به باور برخی، قانون جوانی جمعیت همچون سنگ بزرگی برای نزدن بود. قانونی که در سه سال گذشته و در جریان نظام بودجه ریزی هیچ گاه حق خود را از سبد بودجه کشور دریافت نکرده است.
قانون بدون بودجه
فاطمه محمدبیگی، عضو وقت کمیسیون بهداشت مجلس، ۲۳ اردیبهشت گذشته یکی از درد‌های این قانون را این طور روایت کرده است: «چرا باید بودجه قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده از ۱۰.۵ هزارمیلیارد تومان در سال ۱۴۰۱، به ۷.۵ هزارمیلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ و سپس به ۶.۵ هزارمیلیارد تومان در سال جاری کاهش یابد؟»
سخت مثل وام ازدواج
در این میان، شاید وام ازدواج آرام بخشی بر نگرانی‌های یک زوج جوان باشد. اما این وام در سال‌های اخیر با مشکلات متعددی همچون تاخیر در پرداخت و سخت گیری‌های بانک‌ها برای تضامین (با وجود تصریح بانک مرکزی برای کافی بودن یک ضامن) روبه رو بوده است. در این زمینه به گزارش ۱۶ خرداد باشگاه خبرنگاران مراجعه و حرف یک جوان را بازگو کنیم، خود بهترین درد از درد‌های این وام است: «در مورد وام ازدواج که در بانک مسکن استان مرکزی ثبت نام کردیم و هشت ماه از ثبت نام ما می‌گذرد و همچنان نفر صدم هستیم گزارش تهیه کنید. از طرف دیگر دوستانمان که نوبت دریافت وام ازدواجشان فرا رسیده بود این بانک از آن‌ها ۳ نفر ضامن خواسته است خواهش می‌کنم پیگیری کنید.»
پس آقای رئیس جمهور!
پس آقای رئیس جمهور، اگر علاقه‌مند هستید بنابر تکلیف قانون جوانی جمعیت ازدواج و فرزندآوری را آسان کنید، با روند فعلی این مطالبه و تکلیف قانون محقق نمی‌شود و حتما می‌دانید که آمار‌های جمعیتی و سرعت پیرشدن کشور در چه شیب تندی قرار گرفته است، پس همین امروز اگر تدبیری در این بخش نشود، قطعا فردا دیر است.
