مسیر سخت دولت پزشکیان؛ آیا چیزی تغییر خواهد کرد؟

پس از انتخاب "مسعود پزشکیان" به عنوان رئیس جمهور منتخب ایران، رسانه‌های خبری و تحلیلی خارجی در سطح منطقه و جهان به نتایج و پیامد‌های این موضوع پرداخته اند که در ادامه برخی از این مطالب رو مرور می‌کنیم.

انتخاب پزشکیان چه تاثیری بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت؟ 

تحلیلگران به نشریه اماراتی "نشنال" می‌گویند که وظیفه اصلی مسعود پزشکیان تلاش برای رفع تحریم‌های غرب و کاهش نرخ تورم خواهد بود. 

 محمد فرزانگان" استاد اقتصاد خاورمیانه به "نشنال" می‌گوید: "بهبود سریع اقتصاد ایران بدون حل مسئله تحریم‌ها که به منظور هرگونه بهبود چشمگیر شاخص‌های رفاهی برای ایرانیان ضروری است بعید به نظر می رسد. آقای پزشکیان تمایل خود را برای رسیدگی به چالش سیاست خارجی با غرب بر سر برنامه هسته‌ای ایران ابراز کرده است. نگرانی اصلی این است که آیا سایر بخش‌های نظام با او در این زمینه همکاری خواهند کرد یا خیر". 

او معتقد است پزشکیان در این میان احتمالا با مقاومت از سوی نهاد‌های انتصابی محافظه کار و نهاد‌های خاص مواجه خواهد شد. 

این نشریه در ادامه می‌افزاید:" بزرگترین ابهام در چشم انداز پیش رو که می‌تواند عامل تعیین کننده‌ای در موفقیت یا عدم موفقیت رئیس جمهور آینده ایران باشد انتخابات آمریکا در ماه نوامبر است. ایران می‌تواند امتیازات محدودی در مورد برنامه هسته‌ای خود بدهد برای مثال، با محدود کردن غنی سازی و بازگرداندن دسترسی ناظران آژانس بین المللی انرژی اتمی در ازای کاهش محدود تحریم ها.

"اسفندیار باتمانقلیچ" اقتصاددان به "نشنال" می‌گوید: "طی چهار سال گذشته اقتصاد ایران با فشار‌های ناشی از تحریم‌ها سازگار شده و با سرعت کم به رشد خود ادامه خواهد داد. با این وجود، سرعت رشد فعلی اقتصادی برای بهبود وضعیت طبقات متوسط و کارگران کشور ناکافی است. بنابراین فشار قابل توجهی بر دولت پزشکیان برای پیگیری اصلاحات اساسی از جمله رفع تحریم‌ها برای کمک به معیشت شهروندان عادی ایران ادامه خواهد یافت". 

"نشنال" در ادامه اشاره می‌کند یکی دیگر از زمینه‌های مهمی که نیازمند توجه ویژه پزشکیان و تیم اقتصادی او می‌باشد افزایش نرم تورم است که سال گذشته به ۴۵.۸ درصد رسید. فرزانگان می‌گوید:"به دلیل افزایش نرخ تورم، اندازه طبقه متوسط ایران در حال کاهش است. با توجه به ساختار جمعیتی جوان ایران این موضوع می‌توان خطرناک باشد و هزینه بروز درگیری و خشونت را افزایش می‌دهد. بازندگان اولیه در این سناریو مصرف کنندگان ایرانی هستند در حالی که شرکت‌ها و افراد مرتبط با نهاد‌های خاص از رانت‌های اقتصادی ناشی از اثرات مخرب تحریم‌ها و مداخلات دولت برای مثال در بازار ارز سود می‌برند". 

 "مهدی قدسی" اقتصادادان با اشاره به این که در دوران دولت اصلاحات به ریاست جمهوری "محمد خاتمی" میانگین نرخ تورم سالانه تنها ۱۵ درصد بود می‌گوید:"آن دوره شاهد رشد اقتصادی به همراه مهار نرخ تورم بودیم. در آن دوره رشد متوسط تولید خالص داخلی سالانه بالایی ثبت شد که ناشی از افزایش قابل توجه سرمایه گذاری، مصرف خانوار‌ها و مخارج دولت بود و به اقتصاد این امکان را داد که ۵.۷ میلیون نفر نیروی جدید را استخدام کند. برای بهبود اقتصاد ایران و ارتقای آن و بهبود رفاه مردم باید سیاست‌های مشابه دوران خاتمی را اجرا کرد". 

این نشریه در ادامه اشاره می‌کند پزشکیان در تلاش برای تغییر شکل و بازنگری سیتسم بانکی مشکل دار ایران با مقاومت مواجه خواهد شد.

در ادامه گزارش "فرزانگان" اشاره می‌کند که تحریم‌ها عامل اصلی افزایش هزینه‌های تجارت، مبادلات و تولید در سالیان اخیر بوده و در عین حال به افزایش فساد نیز دامن زده است. "الکس وطن خواه" کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه می‌گوید:" ایران برای احیای اقتصادی خود به رویکردی متفاوت با دنیای خارج نیاز دارد، اما قبل از این که سیاست خارجی خود را اصلاح کند باید با فساد مقابله نماید. قبل از این که کشور بخواهد فرصت‌های سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران ایجاد کند باید قدرت شبکه‌های غیرقانونی را که در ۲۰ سال گذشته یا مدت زمانی بیش‌تر در تلاش برای دور زدن تحریم‌ها ظهور کرده اند را پس بزند. سپس مسائل مدیریتی در داخل ایران وجود دارد از جمله نیاز به مبارزه با فساد و خویشاوند سالاری. این امر نیازمند یک دستورکار طولانی مدت است. زمان نشان خواهد داد آیا پزشکیان می‌تواند بقیه بخش‌های نظام را با خود همراه کند یا خیر". 

فرزانگان می‌گوید:"هدف کوتاه مدت حیاتی آقای پزشکیان باید بازگرداندن ثبات اقتصاد کلان در ایران از طریق سیاست‌های پولی و مالی سالم و تلاش‌های فعال و سازنده برای کاهش شدت تحریم‌ها و در نهایت رفع آن در آینده باشد".

نشنال در ادامه می‌افزاید:"اگر پزشکیان نتواند به سرعت وعده‌های انتخاباتی خود مبنی بر رفع تحریم‌های غرب، پیروی از استاندارد‌ها و مقررات FATF، ایجاد فضای سرمایه گذاری بهتر، بهبود سیاست‌های اجتماعی و رفع فیلترینگ اینترنت را معرفی و اجرا کند انتظارات بازار از واقعیت فاصله می‌گیرد و منجر به افزایش عدم قطعیت می‌شود". 

قدسی اشاره می‌کند اگر اصلاحات نهادی اساسی انجام شود کشور می‌تواند انتظار نرخ رشد متوسط حدود ۴ درصدی را داشته باشد که ناشی از رشد صنعتی به جای صادرات نفت است.

نشنال در نتیجه گزارش خود می‌نویسد:" اینکه آیا سیاست‌های پزشکیان منجر به افزایش سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و در نتیجه ایجاد اشتغال و ریشه کن ساختن فقر می‌شود یا ادامه سیاست‌های تورمی کمک‌های نقدی مستقیم که در دوره احمدی نژاد آغاز شد  باید در آینده مشخص شود". 

چه چیزی می‌تواند در زمان دولت پزشکیان تغییر کند؟

"ری تکیه" تحلیلگر مسائل ایران در پرسش و پاسخ صورت گرفته توسط اندیشکده شورای روابط خارجی به این موضوع پرداخته که پزشکیان تا چه اندازه می‌تواند وعده‌های خود را عملی کند. او چندان خوش بین نیست و می‌گوید:"پزشکیان به عنوان فردی میانه رو در مورد موضوعات مانند قانون حجاب و مذاکرات هسته‌ای در کارزار انتخاباتی به رقابت پرداخت، اما بعید است بخش‌های دیگر نظام سیاسی ایران اجازه تغییرات گسترده‌ای را بدهند. اکنون اصلاح طلبان خواهان کاهش محدودیت‌های فرهنگی به ویژه در مورد پوشش زنان و مدیریت بهتر اقتصاد هستند. رئیسی رئیس جمهور پیشین روابط بسیار نزدیکی با نهاد‌های انتصابی نظام سیاسی ایران داشت که پزشکیان فاقد آن روابط است. او فردی ملایم و میانه روست که سال‌ها در مجلس شورای اسلامی بوده است. نهاد‌های انتصابی او را برای شرکت در رقابت انتخاباتی تایید صلاحیت کردند تا مشارکت مردم در انتخابات افزایش یافته و وجهه دولت بهبود یابد. توافق هسته‌ای ایران در طول کارزار انتخاباتی به شدت مورد بحث قرار گرفت، اما این صرفا موضوعی برای یک بحث بزرگتر در سیاست خارجی بود؛ ابزاری برای پزشکیان به منظور انتقاد از سیاست خارجی تقابلی رقیب خود سعید جلیلی و ادعا‌های جلیلی مبنی بر اینکه تحریم‌های غرب بی ربط و بی اهمیت هستند. پزشکیان در دوره کارزار انتخاباتی چندین بار از توافق هسته‌ای با لحنی مثبت یاد کرد". 

تکیه در ادامه درباره سیاست خارجی منطقه‌ای ایران در دوره پزشکیان می‌گوید:"مخالفت با اسرائیل کماکان مورد اجماع جناح‌های داخلی در ایران است و پزشکیان هیچ تغییری در آن ایجاد نخواهد کرد. به هر حال محور مقاومت هسته اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی و حزب الله لبنان قوی‌ترین گروه وابسته به آن است. رویارویی ایران و اسرائیل در ماه آوریل به شدت تشدید شد و هر دو طرف برای اولین بار در چهار دهه خصومت خود حملات مستقیمی را علیه سرزمین‌های یکدیگر انجام دادند. حتی اگر پزشکیان بخواهد رویارویی را کاهش دهد، خصومت ایران با اسرائیل چندان کاهش نخواهد یافت". 

بقا و امنیت اولویت نخست نظام

"محمود سریع القلم" استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه توسعه سیاسی در مقاله‌ای در اندیشکده "شورای آتلانتیک" درباره ماهیت و اولویت‌های نظام سیاسی ایران می‌نویسد:"علیرغم آن که اصولگرایی اسلام گرایانه انگیزه حضور بین المللی ایران در دهه اول انقلاب بود  انگیزه‌های جمهوری اسلامی تغییر کرده است. یعنی پس از رحلت بنیانگذار آن نظام آیت الله (امام) خمینی در خرداد ۱۳۶۸ خورشیدی سیاست خارجی کشور موضع اصولگرایانه خود را حفظ کرد، اما اکنون سیاست‌هایی برای تضمین بقای سیاسی نظام در اولویت قرار گرفته است". 

 "سریع القلم" استدلال می‌کند که از سال ۱۹۸۹ میلادی تاکنون نخبگان اصلی انقلابی ایران از ایدئولوژی و نمادگرایی مذهبی برای جلوگیری از عادی سازی با ایالات متحده استفاده کرده اند. آنان مبارزه ضد اسرائیلی را برای تقویت مجدد رویارویی با واشنگتن دنبال می‌کنند و به دنبال اهرم فشار در مقابل آمریکا و اسرائیل با پرورش نیرو‌های نیابتی، صنعت موشکی گسترده و برنامه هسته‌ای قوی بوده اند. 

"سریع القلم" در ادامه اشاره می‌کند که امنیت نظام دغدغه اصلی حکمرانی در ایران می‌باشد. او می‌نویسد:"همه ملزومات دیگر حکمرانی مدرن مانند رشد اقتصادی، توسعه زیرساخت ها، تحقیق و توسعه در موسسات سطح بالاتر، جامعه مدنی و حتی سرگرمی یا کم اهمیت جلوه داده می‌شوند یا تنها تا جایی در نظر گرفته می‌شوند که با دغدغه‌ها در مورد بقا و امنیت نظام سیاسی تداخل نداشته باشند".