چشم طبقه متوسط در حال سقوط به پزشکیان
طبقه متوسط که وضعیت فعلی آن و برهم خوردن نظام طبقاتی در ایران ثمره بی‌توجهی‌های اقتصادی و اجتماعی دولت‌های قبل است، این روزها‌امیدی برای بازآفرینی اجتماعی و اقتصادی مجدد دارد. امیدی که با انتخاب مسعود پزشکیان در دل آن‌ها زنده شد و شاید افزایش بیش از ۱۰ درصدی مشارکت در انتخابات دور دوم نسبت به دور اول و ۶ میلیون رای بیشتر به پزشکیان، نمایانگر آشتی و آمدن به میدان قشر متوسط پس از دو دوره انتخابات در ایران بود که به دلیل آسیب دیدگی شدید، اعتراضات مدنی و فرهنگی و… تمایل چندانی به حضور در انتخابات این دوره از ریاست جمهوری نیز نداشت. خبرنگار روزنامه «آرمان امروز» چند روز مانده به انتخابات مرحله دوم ریاست جمهوری، با مطلبی در این صفحه به عنوان «طبقه متوسط و مردد‌ها، تأثیرگذار در مشارکت» به اهمیت آشتی طبقه متوسط با صندوق رای اشاره داشت و همین پیش‌بینی سبب شد که پس از ناکامی این قشر و سرخوردگی در انتخابات سال ۸۸، این بار نام مسعود پزشکیان از صندوق رای بیرون بیاید که یکی از اهداف انتخاباتی خود را وفاداری به سند چشم انداز و باز آفرینی و توانمند کردن قشر متوسط جامعه در کنار توجه به قشر ضعیف و نیاز‌های آن‌ها می‌داند. در این شرایط شاید بتوان‌امید روشنی را پس از سال‌ها قدم برداشتن در تاریکی از سوی طبقه متوسط دید که بیش سایر سطوح جامعه، امیدوار به تغییر شرایط و بازتولید جسم نحیف و زندگی نباتی خود هستند. طبقه‌ای که به واسطه سیاست‌های غلط اقتصادی، به حاشیه شهر‌ها و طبقه ضعیف جامعه رانده شد، اما هنوز می‌تواند در کشور تأثیرگذار و زمینه ساز تحولات آینده ساز باشد. طبقه‌ای که نقش مخرب تحریم‌ها، بی‌توجهی به FTAF، لغو برجام، عدم تحقق ۳۰ درصدی سند چشم انداز و برنامه‌های توسعه کشور را به خوبی با پوست و استخوان لمس کرده و می‌داند که دولت پزشکیان، می‌تواند با موفقیت در این موضوعات کلان سیاسی و اقتصاد، وضعیت اجتماعی و حیاتی طبقه متوسط را بهبود ببخشد.
طبقه در حال سقوط، اما امیدوار
همان طور که اشاره شد، نقش این طبقه در افزایش آمار مشارکت و ریاست جمهوری مسعود پزشکیان، بسیار پررنگ بود. حتی کارشناسان و جامعه‌شناسان نیز به این موضوع اشاره مستقیم دارند و انتخاب پزشکیان را ثمره آشتی موقت این طبقه با دولت می‌داند و اقدامات دولت چهاردهم در نابودی یا تداوم قشر متوسط در آینده کشور مؤثر می‌دانند. کارشناسانی نظیر تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس که معتقد است: «من مرحله دوم انتخابات ۱۴۰۳ و موفقیت آقای پزشکیان را با میانداری و کنشگری بخشی از طبقه متوسط می‌دانم. اگر طبقه متوسط وارد نمی‌شد، قطعاً آقای پزشکیان نمی‌توانست پیروز شود. به خاطر اینکه مسأله طبقه متوسط نظم، اخلاق، آرامش و سازندگی است و احساس کرد که اگر آقای جلیلی بیاید این پروژه را به هم میریزد؛ و بعد فعال شد. دانشگاهیان چقدر در این زمینه فعال بودند؟ به سرعت بخش اعظم آن‌ها فعال شدند برای اینکه آقای پزشکیان بیاید و مؤثر واقع شود. در هر صورت باید مسائل طبقه متوسط را جدی گرفت. اگر قرار است جامعه به نظم و سازگاری برسد، این طبقه متوسط است که می‌تواند جامعه را توجیه و به آرامش دعوت کند و جلوی رادیکالیزم را بگیرد؛ کاری که آقای جلیلی بی‌اعتنای به طبقه متوسط داشت پیش می‌برد.»
میراث دولت‌ها برای دولت حامی قشر متوسط
مطالعات، طبقات اجتماعی در ایران را بر اساس شاخص‌های اقتصادی همچون متوسط درآمد ماهانه به سه طبقه بالا، طبقه متوسط و طبقه پایین تقسیم‌بندی کرده‌اند. بر اساس داده‌های پایگاه اطلاعات رفاهی ایرانیان در فروردین ماه سال گذشته، ۹۳ درصد خانوار‌های ایرانی، یارانه‌بگیر بودند که از این میزان، ۳۵ درصد فقیر، ۵۷ درصد جزء طبقه متوسط و ۸ درصد از طبقه برخوردار و ثروتمند محسوب می‌شدند. اگر می‌خواهید بدانید که میراثی که دولت چهاردهم در زمینه بقای قشر متوسط در جامعه از دولت‌های قبلی تحویل می‌گیرد، چگونه است بد نیست به گزارش سال پیش مرکز پژوهش‌های مجلس نگاهی داشته باشیم که این موضوع فقط نوک کوه یخ را در جامعه در حال توسعه ایرانی نشان می‌دهد که اصلی‌ترین بازوان آن طبقه متوسط است. در ۱۹ تیر ۱۴۰۲ مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی وضعیت رشد اقتصادی کشور در دهه ۹۰ در گزارشی اعلام کرد: «در صورت تداوم وضعیت رشد اقتصادی این دهه در افق برنامه هفتم، حتی در صورت اجرای سیاست‌های رفاهی، وضعیت رفاهی خانوار‌های طبقه متوسط بدتر خواهد شد و نرخ فقر روندی فزاینده خواهد داشت. لازمه خروج از این وضعیت و تغییر مسیر رفاهی خانوار‌های کشور، تحقق رشد‌های اقتصادی بالا و پایدار بوده و ضرورت رشد اقتصادی برای بهبود وضعیت رفاهی بیش از هر سیاست جبرانی و رفاهی، احساس می‌شود.» همچنین این مرکز در اردیبهشت امسال در گزارشی نوشت: «میزان مصرف کالری نیمی از جمعیت ایرانی‌ها در سال۱۴۰۱ کمتر از حد استاندارد (یعنی ۲۱۰۰کالری در روز) است. از سوی دیگر، همه دهک‌ها از میزان کالری خود نسبت به سال۱۴۰۰ کم کرده‌اند. این کاهش کالری در دهک‌های متوسط شدیدتر بوده است.» این آمار مستقیم به حذف گوشت، ماهی و میوه جات از سفره و سبد طبقه متوسط اشاره دارد.
فیلترینگ یا نان شب؟
با این حال حجت میرزایی، کارشناس اقتصادی به خبرآنلاین گفته است: «امروز برخی از موضوعات مثل سبک زندگی هست که به صورت یکپارچه بین همه گروه‌های اجتماعی تقسیم شده است؛ از نوع موسیقی که گوش می‌دهند و یا لباسی که می‌پوشند و سایت‌هایی که می‌بینند و… تقریباً تفاوت چندانی ندارد و بین همه دهک‌های مختلف درآمدی یکسان است. نکته بعدی این است که این تحریم‌ها طبقه متوسط را به شدت خرد کرده و در واقع یک طبقه فقیر بزرگ و متراکم ایجاد کرده است.» حال به نظر می‌رسد که طبقه متوسط ۱۰ توقع اصلی از دولت آینده دارد: کنترل تورم، تداوم رشد سرمایه‌گذاری، نهایی کردن سیاست توسعه صنعتی و آموزشی، تغییر ریل نظام رفاهی و درمانی کشور، چالش ناترازی انرژی در کشور، اصلاح سیاست‌های ارزی، چالش نظام پرداخت غیررسمی، چالش نظام بانکی، مساله مسکن و بهبود بازار سرمایه. حال باید دید که دولت آینده در این زمینه‌ها چگونه می‌تواند به بازتولید طبقه متوسط و عدم سقوط این طبقه در گسل طبقاتی موفق شود.
